Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

any servant

  • 1 calator

    călātor, ōris, m. [id.; a servant for calling, etc., a crier; hence],
    I.
    Lit., a servant, esp. of priests, Suet. Gram. 12; cf. Serv. ad Verg. G. 1, 268; Inscr. Orell. 2431 sqq.; so freq. in inscriptions.—
    II.
    In gen., any servant, attendant; cf. Paul. ex Fest. p. 38 and 225 Müll.:

    egomet mihi comes, calator, equus, agaso, armiger,

    Plaut. Merc. 5, 2, 11; id. Ps. 4, 2, 52; id. Rud. 2, 3, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > calator

  • 2 servo

    servo, āvi, ātum, 1 (old fut. perf. servasso, Plaut. Most. 1, 3, 71: servassis, an old formula in Cato, R. R. 141, 3:

    servassit,

    Plaut. Cist. 4, 2, 76:

    servassint,

    id. As. 3, 3, 64; id. Cas. 2, 5, 16; id. Ps. 1, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 1; id. Trin. 2, 2, 103), v. a. [cf. salus].
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., to save, deliver, keep unharmed, preserve, protect, etc. (very freq. and class.; syn. salvo): Ph. Perdis me tuis dictis. Cu. Immo servo et servatum volo, Plaut. Curc. 2, 3, 56; cf.:

    qui ceteros servavi, ut nos periremus,

    Cic. Fam. 14, 2, 2:

    pol me occidistis, amici, Non servastis,

    Hor. Ep. 2, 2, 139:

    aliquem ex periculo,

    Caes. B. C. 2, 41 fin.:

    aliquem ex judicio,

    Cic. Verr. 2, 3, 57, § 131:

    vita ex hostium telis servata,

    id. Rep. 1, 3, 5:

    urbs ex belli ore et faucibus erepta atque servata,

    id. Arch. 9, 21.—With ab and abl. (mostly post - Aug. and rare):

    si tamen servari a furibus possunt,

    Pall. 5, 8, 7 fin.:

    super omnia Capitolium summamque rem in eo solus a Gallis servaverat,

    Plin. 7, 28, 29, § 103.—Mars pater, te precor, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem mihi, etc., an old formula of prayer, Cato, R. R. 141, 3:

    di te servassint semper,

    Plaut. As. 3, 3, 64:

    di te servassint mihi,

    id. Cas. 2, 5, 16; id. Ps. 1, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 1; id. Trin. 2, 2, 103:

    ita me servet Juppiter,

    Ter. Phorm. 5, 3, 24:

    serva, quod in te est, filium et me et familiam,

    id. Heaut. 4, 8, 4: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratiā. Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.):

    invitum qui servat idem facit occidenti,

    Hor. A. P. 467:

    Graeciae portus per se (i. e. Themistoclem) servatos,

    Cic. Rep. 1, 3, 5: [p. 1684] servare rem publicam, id. Sest. 22, 49:

    quoniam me unā vobiscum servare non possum, vestrae quidem certe vitae prospiciam, etc.,

    Caes. B. G. 7, 50:

    impedimenta cohortesque,

    id. B. C. 1, 70:

    urbem insulamque Caesari,

    id. ib. 2, 20:

    sua,

    Cato, R. R. 5, 1:

    rem suam,

    Hor. A. P. 329:

    servabit odorem Testa,

    id. Ep. 1, 2, 69:

    Sabinus Vitisator, curvam servans sub imagine falcem,

    keeping, retaining, Verg. A. 7, 179 et saep.:

    urbem et cives integros incolumesque,

    Cic. Cat. 3, 10, 25:

    pudicitiam liberorum ab eorum libidine tutam,

    id. Verr. 2, 1, 27, § 68:

    se integros castosque,

    id. Tusc. 1, 30, 72: omnia mihi integra, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17, 1.— Poet. with inf.:

    infecta sanguine tela Conjugibus servant parvisque ostendere natis,

    Stat. Th. 9, 188.— Absol.: So. Perii, pugnos ponderat. Me. Quid si ego illum tractim tangam ut dormiat? So. Servaveris:

    Nam continuas has tres noctes pervigilavi,

    you would save me, Plaut. Am. 1, 1, 157.—
    (β).
    With abl. or ab or ex and abl. of the danger or evil:

    si respublica populi Romani Quiritium ad quinquennium proximum salva servata erit hisce duellis, datum donum duit, etc., an ancient votive formula,

    Liv. 22, 10, 2:

    Q. SERVILIVS VVLNERE SERVATVS,

    Inscr. Grut. 48, 5:

    omnes quattuor amissis servatae a peste carinae,

    Verg. A. 5, 699.—Usu. with ex:

    quo ex judicio te ulla salus servare posset,

    Cic. Verr. 2, 3, 57, § 131:

    urbs ex omni impetu regio servata,

    id. Arch. 9, 21:

    ex eo periculo,

    Caes. B. C. 2, 41:

    navem ex hieme marique,

    Nep. Att. 10, 6.—
    b.
    With abstract objects: navorum imperium servare est induperantum, Enn. ap. Fest. p. 169 Müll. (Trag. v. 413 Vahl.):

    imperium probe,

    Plaut. Ps. 2, 4, 7:

    ordines,

    Caes. B. G. 4, 26; id. B. C. 1, 44; 2, 41; cf. id. B. G. 7, 23:

    ordinem laboris quietisque,

    Liv. 26, 51:

    praesidia indiligentius,

    Caes. B. G. 2, 33:

    vigilias,

    Liv. 34, 9:

    custodias neglegenter,

    id. 33, 4:

    discrimina rerum,

    id. 5, 46:

    concentum (fides),

    Cic. Fin. 4, 27, 75:

    cursus,

    id. Rep. 1, 14, 22; id. Tusc. 1, 28, 68:

    intervallum,

    Caes. B. G. 7, 23:

    tenorem pugnae,

    Liv. 30, 18:

    modum,

    Plin. 7, 53, 54, § 180 et saep.:

    fidem,

    Plaut. Rud. 5, 2, 63:

    fidem cum aliquo,

    id. Curc. 1, 2, 49; id. Merc. 3, 1, 33; Ter. And. 1, 5, 45:

    fides juris jurandi saepe cum hoste servanda,

    Cic. Off. 3, 29, 107; cf.:

    fidem de numero dierum,

    Caes. B. G. 6, 36:

    promissum,

    Plaut. Am. 5, 3, 1:

    promissa,

    Cic. Off. 1, 10, 23:

    officia,

    id. ib. 1, 11, 33:

    justitiam,

    id. ib. 1, 13, 41; cf.:

    aequabilitatem juris,

    id. Rep. 1, 34, 53:

    aequitatem,

    id. Off. 1, 19, 64:

    jura induciarum,

    Caes. B. C. 1, 85:

    institutum militare,

    id. ib. 3, 75; cf. id. ib. 3, 84;

    3, 89: rectum animi, Hor S. 2, 3, 201: consulta patrum, leges juraque,

    id. Ep. 1, 16, 41;

    legem,

    Cic. Fam. 2, 17, 2:

    consuetudinem,

    id. Clu. 32, 89:

    illud quod deceat,

    id. Off. 1, 28, 97:

    dignitatem,

    id. de Or. 2, 54, 221:

    fidem cum aliquo,

    id. Phil. 7, 8, 22:

    amicitiam summā fide,

    id. Lael. 7, 25:

    Platonis verecundiam,

    id. Fam. 9, 22, 5:

    aequam mentem,

    Hor. C. 2, 3, 2:

    nati amorem,

    Verg. A. 2, 789:

    conubia alicujus,

    id. ib. 3, 319:

    foedera,

    Ov. F. 2, 159.—
    B.
    In partic., to keep, lay up, preserve, reserve for the future or for some purpose (syn. reservare):

    si voles servare (vinum) in vetustatem, ad alvum movendam servato,

    Cato, R. R. 114, 2; Col. 12, 28, 4:

    lectum Massicum,

    Hor. C. 3, 21, 6; Col. 12, 28, 4; cf.:

    Caecuba centum clavibus,

    Hor. C. 2, 14, 26:

    lapis chernites mitior est servandis corporibus nec absumendis,

    Plin. 36, 17, 28, § 132:

    vermes in melle,

    id. 30, 13, 39, § 115:

    se temporibus aliis,

    Cic. Planc. 5, 13:

    eo me servavi,

    id. Att. 5, 17, 1:

    Valerius, in parvis rebus neglegens ultor gravem se ad majora vindicem servabat,

    Liv. 2, 11, 4; 10, 28, 5.—With dat.:

    placet esse quasdam res servatas judicio voluntatique multitudinis,

    Cic. Rep. 1, 45, 69:

    in aliquod tempus quam integerrimas vires militi servare,

    Liv. 10, 28:

    Jovis auribus ista (carmina) Servas,

    Hor. Ep. 1, 19, 44:

    causa integra Caesari servaretur, Auct. B. Alex. 35, 1: durate et vosmet rebus servate secundis,

    Verg. A. 1, 207.— Poet. with ad:

    ad Herculeos servaberis arcus,

    Ov. M. 12, 309.—
    II.
    Transf. (from the idea of the attention being turned to any thing).
    A.
    To give heed to, pay attention to; to watch, observe any thing (syn. observo).
    1.
    In gen.
    (α).
    With acc.: uxor scelesta me omnibus servat modis, Ne, etc., Plaut. Rud. 4, 1, 5:

    vestimenta sua,

    id. ib. 2, 3, 52:

    iter alicujus,

    Caes. B. G. 5, 19:

    Palinurus dum sidera servat,

    Verg. A. 6, 338:

    nubem locumque,

    Ov. M. 5, 631:

    nutricis limen servantis alumnae,

    keeping watch over, guarding, id. ib. 10, 383:

    pascentes haedos,

    Verg. E. 5, 12:

    vestibulum,

    id. A. 6, 556:

    servaturis vigili Capitolia voce Cederet anseribus,

    Ov. M. 2, 538; cf.:

    pomaria dederat servanda draconi,

    id. ib. 4, 646.—
    (β).
    With rel.-clause or final: quid servas, quo eam, quid agam? Lucil. ap. Non. 387, 26:

    tuus servus servet, Venerine eas (coronas) det, an viro,

    Plaut. As. 4, 1, 60:

    cum decemviri servassent, ut unus fasces haberet,

    Liv. 3, 36, 3:

    servandum in eo ante omnia, ut, etc.,

    Plin. 17, 17, 28, § 124:

    ut (triumviri) servarent, ne qui nocturni coetus fierent,

    Liv. 39, 14 fin.; Col. 8, 5, 13.—
    (γ).
    Absol., to stay, keep watch, or guard: Eu. Intus serva. Sl. Quippini Ego intus servem? an, ne quis aedes auferat? Plaut. Aul. 1, 2, 3 sq.; cf.:

    nemo in aedibus Servat,

    id. Most. 2, 2, 22:

    solus Sannio servat domi,

    Ter. Eun. 4, 7, 10; Ov. M. 1, 627.— Imper.:

    serva!

    take care! look out! beware! Plaut. Pers. 5, 2, 29; Ter. And. 2, 5, 5; id. Ad. 2, 1, 18; Hor. S. 2, 3, 59.—
    2.
    In partic., in relig. lang., to observe an omen: secundam avem servat... servat genus altivolantum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 83 and 84 Vahl.):

    de caelo servare,

    Cic. Phil. 2, 32, 81; id. Div. 2, 35, 74;

    so of the augurs: de caelo,

    id. Vatin. 6, 15; id. Sest. 61, 129; id. Prov. Cons. 19, 45; id. Att. 2, 16, 2; 4, 3, 3:

    caelum servare,

    Lucr. 5, 395:

    fulgura caeli,

    id. 6, 429.—
    B.
    To keep to, remain in a place (i. e. to keep watch there); to dwell in, inhabit (ante-class. and poet.):

    nunc te amabo, ut hanc hoc triduum solum sinas Esse hic et servare apud me,

    Plaut. Cist. 1, 1, 107:

    tu nidum servas,

    Hor. Ep. 1, 10, 6:

    atria servantem postico falle clientem,

    id. ib. 1, 5, 31:

    nymphae sorores, Centum quae silvas, centum quae flumina servant,

    Verg. G. 4, 383:

    immanem hydrum Servantem ripas,

    id. ib. 4, 459:

    sola domum et tantas servabat filia sedes,

    id. A. 7, 52:

    DOMVM SERVAVIT, LANAM FECIT,

    Inscr. Orell. 3848.—
    C.
    In late jurid. Lat.:

    servare aliquid (pecuniam) ab aliquo,

    to get, obtain, receive, Dig. 17, 1, 45 fin.; so ib. 25, 5, 2; 26, 7, 61.—Hence, * servans, antis, P.a., keeping, observant; with gen.:

    Rhipeus servantissimus aequi,

    Verg. A. 2, 427.

    Lewis & Short latin dictionary > servo

  • 3 calo

    1.
    călo (as a very ancient word, with its derivatives also written kălo; v. the letter K), āre, v. a. [cf. Gr. kalô; Engl. call], to call, call out, proclaim, call together, summon, convoke; only as t. t. in reference to religious matters; v. Kalendae, and the ancient formulary in Varr. L. L. 6, § 27 Müll.; cf. Macr. S. 1, 15: calata comitia, a kind of comitia held for the purpose of consecrating a priest or a king. Of these, some were curiata, others centuriata, Laelius Felix ap. Gell. 15, 27 sq.:

    Calata in Capitolium plebe,

    Macr. S. 1, 15; Quint. 1, 6, 33.—Hence, sarcastically, on account of bribery, calatis granis (instead of comitiis), Cic. Sest. 33, 72 Orell.
    2.
    cālo, ōnis, m. [kalon, timber for burning or joiner's work; kaiô, to burn], a servant in the army, a soldier ' s servant: calones militum servi dicti, qui ligneas clavas gerebant, quae Graece kala vocant, Paul. ex Fest. pp. 46 and 62 Müll.; Serv. ad Verg. A. 6, 1; cf. Non. p. 62, 16; Veg. Mil. 3, 6; Dict. of Antiq.; so Caes. B. G. 6, 36; Liv. 27, 18, 12; 30, 4, 1; Tac. H. 1, 49; 3, 20 fin.; 3, 33; Suet. Calig. 51; id. Galb. 20.—On account of their stupidity:

    sambucam citius caloni aptaveris alto,

    Pers. 5, 95.—
    II.
    Transf.
    A.
    Any low servant, drudge, Cic. N. D. 3, 5, 11; Hor. Ep. 1, 14, 42; id. S. 1, 2, 44; 1, 6, 103; Sen. Ep. 110, 17.—
    B.
    Acc. to Isidorus, some called the tragic buskins calones, because they were made of willow, Isid. Orig. 19, 34, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > calo

  • 4 kalo

    1.
    călo (as a very ancient word, with its derivatives also written kălo; v. the letter K), āre, v. a. [cf. Gr. kalô; Engl. call], to call, call out, proclaim, call together, summon, convoke; only as t. t. in reference to religious matters; v. Kalendae, and the ancient formulary in Varr. L. L. 6, § 27 Müll.; cf. Macr. S. 1, 15: calata comitia, a kind of comitia held for the purpose of consecrating a priest or a king. Of these, some were curiata, others centuriata, Laelius Felix ap. Gell. 15, 27 sq.:

    Calata in Capitolium plebe,

    Macr. S. 1, 15; Quint. 1, 6, 33.—Hence, sarcastically, on account of bribery, calatis granis (instead of comitiis), Cic. Sest. 33, 72 Orell.
    2.
    cālo, ōnis, m. [kalon, timber for burning or joiner's work; kaiô, to burn], a servant in the army, a soldier ' s servant: calones militum servi dicti, qui ligneas clavas gerebant, quae Graece kala vocant, Paul. ex Fest. pp. 46 and 62 Müll.; Serv. ad Verg. A. 6, 1; cf. Non. p. 62, 16; Veg. Mil. 3, 6; Dict. of Antiq.; so Caes. B. G. 6, 36; Liv. 27, 18, 12; 30, 4, 1; Tac. H. 1, 49; 3, 20 fin.; 3, 33; Suet. Calig. 51; id. Galb. 20.—On account of their stupidity:

    sambucam citius caloni aptaveris alto,

    Pers. 5, 95.—
    II.
    Transf.
    A.
    Any low servant, drudge, Cic. N. D. 3, 5, 11; Hor. Ep. 1, 14, 42; id. S. 1, 2, 44; 1, 6, 103; Sen. Ep. 110, 17.—
    B.
    Acc. to Isidorus, some called the tragic buskins calones, because they were made of willow, Isid. Orig. 19, 34, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > kalo

  • 5 sum

    1.
    sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:

    esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,

    Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:

    FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,

    Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:

    fuerim,

    id. ib. 4, 8, 54:

    fuerit,

    id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:

    sies,

    Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:

    siet,

    Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:

    sient,

    Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,

    fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:

    fuant,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.
    I.
    As a verb substantive, to be.
    A.
    In gen.
    1.
    Asserting existence, to be, exist, live:

    definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,

    Cic. Top. 5, 26 sq.:

    si abest, nullus est,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 16:

    nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,

    id. Capt. 3, 3, 1:

    ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),

    id. Truc. 1, 2, 95:

    omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,

    Cic. de Or. 2, 38, 157:

    non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,

    Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):

    flumen est Arar, quod, etc.,

    Caes. B. G. 1, 12:

    homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!

    Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

    si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,

    id. Lael. 22, 83:

    nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,

    id. Fam. 6, 3, 4:

    si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,

    id. Att. 11, 4, 1:

    si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,

    id. Fam. 2, 16, 6:

    nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,

    id. Sen. 22, 79:

    si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,

    id. Fam. 2, 16, 5:

    fuimus Troes, fuit Ilium,

    Verg. A. 2, 325:

    sive erimus seu nos fata fuisse volunt,

    Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—
    2.
    Of events, to be, happen, occur, befall, take place:

    illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,

    Cic. Rep. 1, 16, 25:

    neque enim est periculum, ne, etc.,

    id. ib. 1, 23, 37:

    amabo, quid tibi est?

    Ter. Heaut. 2, 4, 24:

    quid se futurum esset,

    Liv. 33, 27. —
    3.
    Of location, to be present, to be at a place.
    (α).
    With adv., or other expressions of place:

    cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:

    cum Athenis decem ipsos dies fuissem,

    id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:

    cum Africanus constituisset in hortis esse,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cum essemus in castris,

    id. ib. 1, 15:

    nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?

    id. Fam. 4, 7, 4:

    vos istic commodissime sperem esse,

    id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—
    (β).
    Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:

    deinceps in lege est, ut, etc.,

    Cic. Leg. 2, 16, 40:

    quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,

    id. Fam. 2, 16, 1.—
    (γ).
    Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:

    cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,

    Cic. Rep. 1, 14, 21:

    eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,

    id. Brut. 90, 309:

    erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1:

    qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,

    id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:

    Smyrnae cum simul essemus complures dies,

    id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:

    cujus soror est cum P. Quintio,

    Cic. Quint. 24, 77:

    ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,

    Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:

    cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,

    Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:

    Curio fuit ad me sane diu,

    Cic. Att. 10, 4, 8:

    cum ad me bene mane Dionysius fuit,

    id. ib. 10, 16, 1; cf.:

    esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,

    Liv. 28, 18.—
    4.
    Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:

    cum est in sagis civitas,

    Cic. Phil. 8, 11, 32:

    in laxa toga,

    Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;

    Sive erit in Cois, Coa decere puta,

    Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §

    11: in servitute,

    id. Clu. 7, 21:

    in illa opinione populari,

    id. ib. 51, 142:

    in magno nomine et gloria,

    id. Div. 1, 17, 31:

    in spe,

    id. Fam. 14, 3, 2:

    in tanta moestitia,

    id. Phil. 2, 15, 37:

    in odio,

    id. Att. 2, 22, 1:

    in probris, in laudibus,

    id. Off. 1, 18, 61:

    in officio,

    id. ib. 1, 15, 49:

    in injustitia,

    id. ib. 1, 14, 42:

    in vitio,

    id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:

    ne in mora quom opus sit, sies,

    Ter. And. 2, 5, 13:

    ne in mora illi sis,

    id. ib. 3, 1, 9:

    hic in noxia'st,

    id. Phorm. 2, 1, 36:

    quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,

    Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:

    in ingenti periculo,

    Liv. 5, 47:

    in pace,

    id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:

    (statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,

    Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:

    si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,

    id. Lael. 23, 87:

    ne quo periculo proprio existimares esse,

    id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:

    in periculo): ego sum spe bona,

    id. ib. 12, 28, 3:

    res nunc difficili loco mihi videtur esse,

    id. ib. 12, 28, 3:

    incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,

    id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:

    rem illam suo periculo esse,

    id. Att. 6, 1, 6:

    ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,

    Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:

    dare nummos meo periculo,

    Dig. 46, 1, 24:

    communi periculo,

    ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—
    5.
    To depend upon, rest with, with in and abl.:

    res erat non in opinione dubia,

    Cic. Dom. 5, 11:

    sed totum est in eo, si, etc.,

    id. Att. 2, 22, 5:

    omnem reliquam spem in impetu esse equitum,

    Liv. 10, 14, 12:

    quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,

    Col. 12, 4, 3. —
    B.
    In partic.
    1.
    Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.
    a.
    With indic.
    (α).
    Without subject expressed:

    mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 37:

    sunt hic quos credo inter se dicere,

    id. Cas. prol. 67:

    sunt quae te volumus percontari,

    id. Ps. 1, 5, 47:

    quid est, quod tu gestas tabellas?

    id. ib. 1, 1, 10:

    quid est, quod tu me nunc optuere?

    id. Most. 1, 1, 69; cf.:

    quid hoc est, quod foris concrepuit?

    id. ib. 5, 1, 15:

    tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?

    id. Ep. 4, 1, 34:

    quid est, quod tuo animo aegre est?

    id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:

    at ego est quod volo loqui,

    id. As. 1, 3, 79:

    est quod te volo secreto,

    id. Bacch. 5, 2, 30:

    sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,

    id. Trin. 1, 2, 54:

    ita subitum'st, quod eum conventum volo,

    id. ib. 5, 2, 51:

    sunt quae ego ex te scitari volo,

    id. Capt. 2, 2, 13:

    sed est quod suscenset tibi,

    Ter. And. 2, 6, 17:

    est quod me transire oportet,

    id. Hec. 2, 2, 31:

    quid sit quapropter te jussi, etc.,

    id. ib. 5, 1, 7:

    sunt item quae appellantur alces,

    Caes. B. G. 6, 27 init.:

    (nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,

    id. ib. 4, 10 fin.:

    sunt qui putant posse te non decedere,

    Cic. Fam. 1, 9, 25:

    sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,

    id. Inv. 1, 40, 72:

    quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,

    id. ib. 2, 55, 167:

    sunt autem quae praeterii,

    id. Att. 10, 4, 11:

    sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,

    id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:

    sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,

    id. Off. 1, 24, 84:

    Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,

    Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:

    sunt qui ita dicunt,

    Sall. C. 19, 4:

    sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,

    Quint. 11, 3, 55:

    sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,

    Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:

    sunt quibus in satira videor nimis acer,

    id. S. 2, 1, 1:

    sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,

    id. ib. 2, 4, 47.—
    (β).
    With a subject expressed by an indefinite word or clause:

    sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,

    Ter. Eun. 2, 2, 17:

    multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,

    id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):

    erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,

    id. ib. 3, 5, 21:

    multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,

    Cic. Lael. 16, 57:

    sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,

    id. Brut. 48, 177:

    fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62:

    nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,

    id. Cat. 1, 12, 301:

    sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,

    id. Lael. 20, 72:

    sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,

    id. Verr. 2, 4, 25, § 56:

    multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,

    id. N. D. 2, 52, 130:

    sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,

    id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:

    fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,

    Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:

    alia fuere, quae illos magnos fecere,

    Sall. C. 52, 21.—
    b.
    With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;

    sunt qui nullum censeant fieri discessum,

    Cic. Tusc. 1, 9, 18:

    sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,

    id. Off. 1, 21, 71:

    de impudentia singulari sunt qui mirentur,

    id. Verr. 2, 1, 2, § 6:

    est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,

    id. Tusc. 3, 15, 32:

    praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,

    id. Ac. 2, 32, 101:

    quicquid est quod deceat, id, etc.,

    id. Off. 1, 27, 94:

    sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,

    Hor. S. 1, 2, 28:

    sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,

    id. Ep. 1, 1, 78:

    vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,

    id. ib. 2, 2, 182 et saep.—
    (β).
    With a more or less indefinite expression of the subject:

    sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,

    Cic. Fam. 1, 9, 31:

    rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,

    id. Div. 1, 49, 111:

    quotus igitur est quisque qui somniis pareat?

    id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:

    solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,

    id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

    quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,

    id. Lael. 23, 86:

    erat nemo in quem ea suspicio conveniret,

    id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:

    quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,

    id. Phil. 2, 25, 61:

    sit aliquis, qui nihil mali habeat,

    id. Tusc. 1, 35, 85:

    sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,

    id. Off. 1, 2, 5:

    est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,

    id. Tusc. 4, 13, 30:

    Syracusis lex est de religione, quae jubeat,

    id. Verr. 2, 2, 51, § 126:

    unus est qui curet constantia magis quam consilio,

    id. Att. 1, 18, 7:

    si est una ex omnibus quae sese moveat,

    id. Rep. 6, 26, 28:

    multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,

    Sen. Ep. 24, 26:

    erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,

    Caes. B. C. 2, 30:

    fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,

    Sall. C. 36, 4:

    sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,

    Hor. Ep. 1, 1, 34:

    sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,

    id. A. P. 347.—
    * c.
    Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):

    est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,

    Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—
    2.
    With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:

    nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,

    Cic. Brut. 10, 40:

    est igitur homini cum deo similitudo,

    id. Leg. 1, 8, 25:

    familiaritas, quae mihi cum eo est,

    id. Att. 8. 3, 2:

    privatus illis census erat brevis,

    Hor. C. 2, 15, 13; cf.:

    Trojae et huic loco nomen est,

    Liv. 1, 1, 5:

    Hecyra est huic nomen fabulae,

    Ter. Hec. prol. 1:

    cui saltationi Titius nomen esset,

    Cic. Brut. 62, 225:

    cui (fonti) nomen Arethusa est,

    id. Verr. 2, 4, 53, § 118:

    Scipio, cui post Africano fuit cognomen,

    Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):

    nec rubor est emisse palam (sc. ei),

    nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:

    neque testimonii dictio est (sc. servo),

    has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—
    b.
    Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:

    tecum nihil rei nobis, Demipho, est,

    Ter. Phorm. 2, 3, 74:

    sibi cum illa mima posthac nihil futurum,

    Cic. Phil. 2, 31, 77:

    jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,

    id. Quint. 6, 25:

    si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,

    id. Fam. 15, 10, 2.—
    3.
    Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).
    (α).
    Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:

    es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?

    do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:

    ab Andria est ancilla haec,

    Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:

    erat enim ab isto Aristotele,

    Cic. de Or. 2, 38, 160:

    sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,

    makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —
    (β).
    Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:

    (judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

    Cic. Clu. 32, 88.—
    (γ).
    Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:

    (creticus) qui est ex longa et brevi et longa,

    Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:

    duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,

    id. Or. 63, 212:

    etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,

    id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —
    4.
    Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):

    horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,

    i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:

    nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,

    id. Capt. 3, 3, 1:

    sive erimus, seu nos fata fuisse velint,

    Tib. 3, 5, 32:

    fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,

    Verg. A. 2, 325:

    certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,

    Ov. H. 16, (17), 192.—
    5.
    Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:

    quid tibi vis dicam, nisi quod est?

    Plaut. Ep. 1, 1, 17:

    sunt ista, Laeli,

    Cic. Lael. 2, 6:

    ista esse credere,

    id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:

    est ut dicis, inquam,

    id. Fin. 3, 5, 19:

    sit quidem ut sex milia seminum intereant,

    Col. 3, 3, 13:

    esto: ipse nihil est, nihil potest,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:

    verum esto,

    id. Fin. 2, 23, 75:

    esto,

    Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,
    b.
    The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.
    (α).
    Est ut, it is the case or fact, that, etc.:

    sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,

    Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:

    si est, ut dicat velle se, Redde,

    id. Hec. 4, 1, 43:

    si est, culpam ut Antipho in se admiserit,

    id. Phorm. 2, 1, 40:

    est, ut id maxime deceat,

    Cic. Or. 59, 199:

    quando fuit, ut, quod licet, non liceret?

    id. Cael. 20, 48:

    non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,

    id. Div 1, 56, 128:

    non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,

    Lucr. 5, 979:

    futurum esse ut omnes pellerentur,

    Caes. B. G. 1, 31:

    non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,

    Hor. Ep. 1, 12, 2:

    est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,

    id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:

    numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,

    Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:

    magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,

    Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:

    quid erat cur Milo optaret,

    id. ib. 13, 34:

    neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,

    Plin. 18, 1, 1, § 3. —
    (β).
    Est ubi, sometime or another, sometimes:

    erit, ubi te ulciscar, si vivo,

    Plaut. Ps. 5, 2, 26:

    est, ubi id isto modo valeat,

    Cic. Tusc. 5, 8, 23.—
    (γ).
    Est cum, sometimes:

    est cum non est satius, si, etc.,

    Auct. Her. 4, 26, 36.—
    (δ).
    Est quod, there is reason to, I have occasion:

    est quod visam domum,

    Plaut. Aul. 2, 2, 26:

    etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,

    I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:

    est quod referam ad consilium: sin, etc.,

    Liv. 30, 31, 9:

    quod timeas non est,

    Ov. H. 19, 159:

    nil est illic quod moremur diutius,

    Ter. Heaut. 4, 7, 6:

    non est quod multa loquamur,

    Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:

    non est cur eorum spes infragatur,

    Cic. Or. 2, 6:

    nihil est cur,

    id. Fam. 6, 20, 1.—
    (ε).
    Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):

    est quadam prodire tenus, si non datur ultra,

    Hor. Ep. 1, 1, 32:

    Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,

    Ter. Ad. 5, 3, 42:

    nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,

    Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:

    neque est te fallere quicquam,

    Verg. G. 4, 447:

    unde Plus haurire est,

    Hor. S. 1, 2, 79:

    est Gaudia prodentem vultum celare,

    id. ib. 2, 5, 103:

    quod versu dicere non est,

    id. ib. 1, 5, 87:

    quod tangere non est,

    Ov. M. 3, 478:

    quae verbo objecta, verbo negare sit,

    Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:

    ut conjectare erat intentione vultus,

    Tac. A. 16, 34:

    est videre argentea vasa,

    id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:

    ne tibi sit frigida saxa adire,

    Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):

    tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,

    Verg. E. 10, 46:

    fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,

    Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—
    (ζ).
    In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):

    cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,

    Liv. 2, 17, 5:

    si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,

    id. 28, 22, 8:

    jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

    id. 8, 27, 3:

    cum res non in eo essent ut, etc.,

    id. 33, 41, 9:

    non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,

    id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):

    cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,

    Hyg. Fab. 261. —
    6.
    Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):

    ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?

    Plaut. Bacch. 1, 2, 54:

    nam numero mi in mentem fuit,

    id. Am. 1, 1, 26:

    ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

    Cic. Quint. 5, 22:

    portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,

    id. Imp. Pomp. 12, 33:

    ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,

    id. Att. 15, 4, 2:

    qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,

    id. Fam. 8, 8, 8:

    quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,

    Liv. 2, 14, 4:

    nec prius militibus in conspectum fuisse,

    Suet. Aug. 16:

    esse in amicitiam populi Romani dicionemque,

    Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:

    in eorum potestatem portum futurum,

    id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—
    7.
    Of time, to pass, elapse (rare but class.):

    diem scito nullum esse, quo, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.
    II.
    As a copula, to be any thing or in any manner.
    A.
    In gen.
    1.
    With an adj., subst., or pron.:

    et praeclara res est et sumus otiosi,

    Cic. Lael. 5, 17:

    quod in homine multo est evidentius,

    id. ib. 8, 27:

    sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,

    id. ib. 4, 15:

    non sum ita hebes, ut istud dicam,

    id. Tusc. 1, 6, 12:

    cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,

    id. Lael. 7, 24:

    consul autem esse qui potui? etc.,

    id. Rep. 1, 6, 10:

    nos numerus sumus et fruges consumere nati,

    are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:

    pars non minima triumphi est victimae praecedentes,

    Liv. 45, 49:

    nobile erit Romae pascua vestra forum,

    Prop. 4 (5), 9, 20:

    sanguis erant lacrimae,

    Luc. 9, 811:

    ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,

    Plaut. Stich. 5, 4, 49:

    tuos sum,

    id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:

    is enim fueram, cui, etc.,

    id. ib. 1, 4, 7.—
    2.
    Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:

    sic, inquit, est,

    Cic. Rep. 1, 38, 60:

    est, inquit, ut dicis,

    id. ib. 1, 40, 63:

    quod ita cum sit,

    id. ib. 1, 45, 69:

    quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,

    id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:

    nec vero habere virtutem satis est,

    id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:

    dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 51:

    apud matrem recte est,

    Cic. Att. 1, 7:

    cum in convivio comiter et jucunde fuisses,

    id. Deiot. 7, 19:

    omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,

    id. Rosc. Am. 5, 11:

    dicta impune erant,

    Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:

    quod in maritimis facillime sum,

    Cic. Fam. 2, 16, 2:

    locum habeo nullum ubi facilius esse possum,

    id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—
    B.
    In partic.
    1.
    With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:

    in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,

    Nep. Att. 6, 1:

    qui ejusdem civitatis fuit,

    id. Them. 9, 1:

    qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,

    Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;

    si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,

    id. 7, 30, 9 sq. —
    2.
    With gen. or abl. denoting quality.
    (α).
    With gen.:

    nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,

    Cic. Sest. 16, 36:

    disputatio non mediocris contentionis est,

    id. de Or. 1, 60, 257:

    magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,

    id. Or. 21, 70:

    (virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,

    id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:

    Sulla gentis patriciae nobilis fuit,

    Sall. J. 95, 3:

    summi ut sint laboris,

    Caes. B. G. 4, 2:

    civitas magnae auctoritatis,

    id. ib. 5, 54:

    refer, Cujus fortunae (sit),

    Hor. Ep. 1, 7, 54:

    se nullius momenti apud exercitum futurum,

    Nep. Alcib. 8, 4:

    qui ejusdem aetatis fuit,

    id. ib. 11, 1:

    invicti ad laborem corporis erat,

    Liv. 9, 16:

    nec magni certaminis ea dimicatio fuit,

    id. 21, 60:

    somni brevissimi erat,

    Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:

    classis centum navium,

    Nep. Them. 2, 2; 2, 5:

    annus trecentarum sexaginta quinque dierum,

    Suet. Caes. 40.—
    (β).
    With abl.:

    bono animo es,

    Ter. Eun. 1, 2, 4:

    jam aetate ea sum, ut, etc.,

    id. Hec. 5, 1, 11:

    bellum varia victoria fuit,

    Sall. J. 5, 1:

    L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,

    id. C. 5, 1:

    Sulla animo ingenti,

    id. J. 95, 3:

    esse magna gratia,

    Caes. B. G. 1, 8:

    tenuissima valetudine esse,

    id. ib. 5, 40:

    si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,

    Cic. Tusc. 5, 15, 45:

    mira sum alacritate ad litigandum,

    id. Att. 2, 7, 2:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    id. Fam. 6, 18, 1:

    ut bono essent animo,

    id. Rep. 1, 17, 29:

    ut uxores eodem jure sint quo viri,

    id. ib. 1, 43, 67:

    qui capite et superciliis semper est rasis,

    id. Rosc. Com. 7, 20:

    abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,

    Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —
    3.
    With gen. or abl. of price or value.
    (α).
    With gen.:

    pluris est oculatus testis quam auriti decem,

    Plaut. Truc. 2, 6, 8:

    videtur esse quantivis pretii,

    Ter. And. 5, 2, 15:

    a me argentum, quanti (servus) est, sumito,

    id. Ad. 5, 9, 20:

    si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,

    Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:

    ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,

    id. Rosc. Com. 12, 33:

    ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,

    id. Par. 6, 2, 48:

    magni erunt mihi tuae litterae,

    id. Fam. 15, 15, 4:

    parvi sunt foris arma, nisi, etc.,

    id. Off. 1, 22, 76:

    an emat denario quod sit mille denarium,

    id. ib. 3, 23, 92:

    parvi pretii est quod nihili est,

    id. Q. Fr. 1, 2, 4:

    mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,

    is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:

    neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,

    Sall. J. 85, 39:

    erat (agellus) centum milium nummum,

    Plin. Ep. 6, 3, 1. —
    (β).
    With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—
    4.
    With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.
    (α).
    In gen.:

    audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,

    who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:

    ea ut civitatis Rhodiorum essent,

    Liv. 37, 55, 5:

    teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,

    Cic. Rep. 1, 2, 3:

    quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,

    id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:

    sapientis est consilium explicare suum, etc.,

    id. ib. 2, 81, 333:

    temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,

    id. Sen. 6, 20:

    est adulescentis majores natu vereri,

    id. Off. 1, 34, 122:

    Aemilius, cujus tum fasces erant,

    Liv. 8, 12, 13:

    tota tribuniciae potestatis erat,

    id. 3, 48:

    alterius morientis prope totus exercitus fuit,

    id. 22, 50:

    jam me Pompeii totum esse scis,

    Cic. Fam. 2, 13, 2:

    hominum, non causarum, toti erant,

    Liv. 3, 36:

    plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,

    were devoted to, favored, id. 23, 14:

    Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,

    id. 38, 3:

    Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,

    id. 42, 29:

    est miserorum ut malevolentes sint,

    Plaut. Capt. 3, 4, 51:

    quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,

    Cic. de Or. 2, 20, 86:

    negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 66:

    non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,

    id. Fam. 5, 16, 5:

    est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,

    Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:

    est tuum, Cato, videre quid agatur,

    Cic. Mur. 38, 83:

    fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,

    id. Att. 12, 28, 2.—
    (β).
    Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:

    quae res evertendae rei publicae solerent esse,

    Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:

    regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,

    Sall. C. 6, 7:

    qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,

    Liv. 3, 31, 7:

    ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,

    id. 27, 9, 12:

    nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,

    id. 38, 51, 8:

    frustrationem eam legis tollendae esse,

    id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—
    5.
    With dat. of the end, object, purpose, etc.:

    vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,

    Cic. Rosc. Am. 17, 48:

    etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,

    Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:

    ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,

    Liv. 2, 9:

    magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,

    id. 4, 21, 5:

    cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,

    id. 31, 13:

    iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,

    Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:

    tu nec solvendo eras,

    Cic. Phil. 2, 2, 4:

    cum solvendo civitates non essent,

    id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—
    6.
    With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.
    (α).
    Without second dat. of pers.:

    auxilio is fuit,

    Plaut. Am. prol. 94:

    magis curae'st,

    id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:

    cui bono fuerit,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,

    Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;

    tamen ero frugi bonae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 51:

    magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,

    Cic. Sen. 21, 78:

    multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,

    Cic. Rosc. Com. 4, 11:

    haec res ad levandam annonam impedimento fuit,

    Liv. 4, 13:

    cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,

    Quint. 7, 1, 2.—
    (β).
    With second dat. of pers.:

    obsecro vos ego mi auxilio sitis,

    Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:

    ne quid Captioni mihi sit,

    id. ib. 3, 3, 19:

    mihi cordi est,

    id. Cist. 1, 1, 110:

    ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,

    id. As. 3, 2, 25:

    metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,

    id. Mil. 2, 6, 12:

    nec Salus nobis saluti jam esse potest,

    id. Most. 2, 1, 4:

    bono usui estis nulli,

    id. Curc. 4, 2, 15:

    quae sint nobis morbo mortique,

    Lucr. 6, 1095:

    quo magis quae agis curae sunt mihi,

    Ter. Ad. 4, 5, 46:

    omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,

    Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:

    accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

    ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,

    id. ib. 2, 3, 62, §

    144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,

    Liv. 35, 23, 1:

    sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,

    id. 4, 7, 6:

    si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,

    Plin. Ep. 6, 8, 9:

    quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,

    id. Pan. 25, 3:

    quantae sit mihi curae,

    id. Ep. 6, 8, 2:

    si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,

    Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:

    nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,

    Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—
    7.
    Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:

    vinum murteum est ad alvum crudam,

    Cato, R. R. 125:

    completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,

    Caes. B. C. 3, 101:

    valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,

    Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—
    8.
    Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:

    sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,

    Cic. Brut. 46, 172:

    quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,

    id. Lael. 26, 97:

    meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,

    id. Ac. 1, 2, 8:

    si Epicurum, id est si Democritum probarem,

    id. ib. 1, 2, 6:

    ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,

    id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:

    cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,

    id. 8, 3, 89.—
    9.
    Poet., with Greek inf. pleonastically:

    esse dederat monumentum,

    Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).
    2.
    sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.
    3.
    sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.

    Lewis & Short latin dictionary > sum

  • 6 servitium

    servĭtĭum, ii, n. [servus].
    I.
    In abstr., the condition of a slave or servant, slavery, servitude (not so in Cic., who has servitus).
    A.
    Lit.: hoc tibi pro servitio debeo, as your servant, * Ter. And. 4, 1, 52:

    cum secum ipse reputaret, quam gravis casus in servitium ex regno foret,

    Sall. J. 62, 9: neque desistam abstrahere a servitio civitatem nostram, Brut. ap. Cic. Ep. ad Brut. 1, 16, 9:

    militibus nostris Jugurthae servitium minari,

    Sall. J. 94, 4:

    genus servitii insolitum,

    id. H. 2, 81 Dietsch:

    servitii pretium,

    id. ib. 3, 61, 20; 3, 61, 1;

    4, 61, 11: ductus ab creditore in servitium,

    Liv. 2, 23, 6:

    justum pati servitium (just before: regia servitus),

    id. 41, 6, 9:

    cum domus Assaraci Phthiam Servitio premet,

    Verg. A. 1, 285:

    aliquem servitio levare,

    to free from slavery, Hor. S. 2, 5, 99:

    servitio exire,

    Verg. E. 1, 41:

    servitium subire,

    Ov. Tr. 4, 6, 8.—
    B.
    Transf., in gen., servitude or subjection of any kind:

    animi imperio, corporis servitio magis utimur,

    Sall. C. 1, 2:

    illi etiam tauros primi docuisse feruntur Servitium,

    Tib. 2, 1, 41; 2, 4, 1; Ov. A. A. 3, 488; cf. Verg. G. 3, 168; Col. 8, 8, 4:

    qui servitium (amoris) ferre fatentur,

    Ov. Am. 1, 2, 18:

    tanto infensius servitium,

    Tac. A. 1, 81 fin.
    II.
    In concr., a body of servants, the class of slaves (collect.; class. in sing. and plur.).
    (α).
    Sing.:

    ita nunc servitium'st,

    such are servants nowadays, Plaut. Curc. 2, 3, 21:

    Lycurgus agros locupletium plebi, ut servitio, colendos dedit,

    Cic. Rep. 3, 9, 16:

    ut a servitio caveremus (cf. just before: examina tanta servorum immissa in populum Romanum),

    id. Har. Resp. 12, 25:

    nulline motus in Siciliā servorum Verre praetore... facti esse dicuntur?... coeptum esse in Siciliā moveri aliquot locis servitium suspicor,

    id. Verr. 2, 5, 4, § 9:

    ex omni faece urbis ac servitio,

    id. Pis. 4, 9:

    calonum servitiique tertia (pars),

    Vell. 2, 82, 3; cf.:

    servitii decem milia offerebat,

    Tac. A. 12, 17:

    qui (gladiatores) e servitio Blaesi erant,

    id. ib. 1, 23 et saep.—
    (β).
    Plur.:

    servitia ad caedem et inflammandam urbem incitavit,

    Cic. Cael. 32, 78:

    vincula soluta sunt et servitia incitata,

    id. Leg. 3, 11, 25:

    opera facessant, servitia sileant,

    id. Fl. 38, 97; Sall. C. 24, 4; 46, 3; 50, 1; 56, 5; id. J. 66, 1; Liv. 2, 10; 6, 12; 28, 11; Col. 11, 1, 3 et al.—
    B.
    Transf., of drones among bees:

    sunt autem fuci... quasi servitia verarum apium,

    Plin. 11, 11, 11, § 27.—
    2.
    = servi, servants as individuals:

    servitia regum superborum,

    Liv. 2, 10, 8:

    inopia servitiorum,

    id. 28, 11, 9:

    dilapsis etiam infimis servitiorum,

    Tac. H. 3, 84.

    Lewis & Short latin dictionary > servitium

  • 7 Nvnc dimittis

    generally any permission to go, specifically to express one's readiness to depart or die

    Latin Quotes (Latin to English) > Nvnc dimittis

  • 8 addico

    ad-dīco, xi, ctum, 3, v. a. ( imp. addice, for addic, Plaut. Poen. 2, 50;

    addixti,

    Mart. 12, 16), orig., to give one's assent to a thing (“addicere est proprie idem dicere et approbare dicendo,” Fest. p. 13 Müll.), in its lit. signif. belonging only to augural and judicial language (opp. abdĭco).
    I.
    Of a favorable omen, to be propitious to, to favor, usually with aves as subj., and without obj.:

    cum sacellorum exaugurationes admitterent aves, in Termini fano non addixere,

    Liv. 1, 55, 3; so,

    Fabio auspicanti aves semel atque iterum non addixerunt,

    id. 27, 16, 15; also with auspicium as subj.:

    addicentibus auspiciis vocat contionem,

    Tac. A. 2, 14; cf. Drak. Liv. 1, 36, 3; 27, 16, 15.—And with acc. of obj.:

    illum quem aves addixerant,

    Fest. p. 241 Müll.—In judicial lang.: alicui aliquid or aliquem, to award or adjudge any thing to one, to sentence; hence Festus, with reference to the adjudged or condemned person, says:

    “alias addicere damnare est,” p. 13 Müll.: ubi in jus venerit, addicet praetor familiam totam tibi,

    Plaut. Poen. 1, 1, 57:

    bona alicui,

    Cic. Verr. 2, 1, 52:

    addictus erat tibi?

    had he been declared bound to you for payment? id. Rosc. Com. 14, 41; hence ironic.: Fufidium... creditorem debitoribus suis addixisti, you have adjudged the creditor to his debtors (instead of the reverse), id. Pis. 35:

    liberum corpus in servitutem,

    Liv. 3, 56.—Hence subst., addictus, i, m., one who has been given up or made over as servant to his creditor:

    ducite nos quo jubet, tamquam quidem addictos,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 87:

    addictus Hermippo et ab hoc ductus est,

    Cic. Fl. 20 extr.; cf. Liv. 6, 15, 20. (The addictus, bondman, was not properly a slave = servus, for he retained his nomen, cognomen, his tribus, which the servus did not have; he could become free again by cancelling the demand, even against the will of his dominus; the servus could not; the addictus, when set free, was also again ingenuus, the servus only libertinus; v. Quint. 7, 3, 27. The inhuman law of the Twelve Tables, which, however, was never put in execution, that one indebted to several creditors should be cut in pieces and divided among them, is mentioned by Gell. 20, 1: Niebuhr, Rom. Gesch. 1, 638;

    Smith's Antiq.): addicere alicui judicium,

    to grant one leave to bring an action, Varr. L. L. 6, § 61 Müll.: addicere litem, sc. judici, to deliver a cause to the judge. This was the office of the praetor. Such is the purport of the law of XII. Tab. Tab. I.: POST MERIDIEM PRAESENTI STLITEM ADDICITO, ap. Gell. 17, 2:

    judicem or arbitrum (instead of dare judicium),

    to appoint for one a judge in his suit, Dig. 5, 1, 39, 46 and 80: addicere aliquid in diem, to adjudge a thing to one ad interim, so that, upon a change of circumstances, the matter in question shall be restored in integrum, Dig. 18, 2; 6, 1, 41; 39, 3, 9.—
    B.
    In auctions, to adjudge to the highest bidder, knock down, strike off, deliver to (with the price in abl.): ecquis est ex tanto populo, qui bona C. Rabirii Postumi [p. 31] nummo sestertio sibi addici velit, Cic. Rab. Post. 17; so id. Verr. 2, 1, 55; Suet. Caes. 50.—Addicere bona alicujus in publicum, i. e. to confiscate, Caes. B. C. 2, 18;

    hence in Plaut., of a parasite, who strikes himself off, as it were, i. e. promises himself to one as guest, on condition that he does not in the mean time have a higher bid, i. e. is not attracted to another by a better table,

    Plaut. Capt. 1, 2, 76 sq. —
    C.
    In gen., to sell, to make over to:

    addice tuam mihi meretricem,

    Plaut. Poen. 2, 50:

    hominem invenire neminem potuit, cui meas aedes addiceret, traderet, donaret, Auct. Or. pro Dom. 41. Antonius regna addixit pecunia,

    Cic. Phil. 7, 5, 15; so Hor. S. 2, 5, 109.—In a metaph. signif.,
    D.
    To deliver, yield, or resign a thing to one, either in a good or a bad sense.
    a.
    In a good sense, to devote, to consecrate to:

    senatus, cui me semper addixi,

    Cic. Planc. 39, 93:

    agros omnes addixit deae,

    Vell. 2, 25;

    hence, morti addicere,

    to devote to death, Cic. Off. 3, 10, 45:

    nolite... omnem Galliam prosternere et perpetuae servituti addicere,

    to devote to perpetual slavery, Caes. B. G. 7, 77.—
    b.
    In a bad sense, to give up, to sacrifice, to abandon (very freq.);

    ejus ipsius domum evertisti, cujus sanguinem addixeras,

    Cic. Pis. 34, 83:

    libidini cujusque nos addixit,

    id. Phil. 5, 12, 33; so id. Mil. 32; id. Sest. 17; id. Quint. 30; hence poet.:

    quid faciat? crudele, suos addicere amores,

    to sacrifice, to surrender his love, Ov. M. 1, 617 (where some read wrongly abdicere).—
    E.
    In later Latin, to attribute or ascribe a work to one:

    quae (comoediae) nomini eius (Plauti) addicuntur,

    Gell. 3, 3, 13.—Hence, addic-tus, P. a. (after II. D.), dedicated or devoted to a thing; hence,
    a.
    Destined to:

    gladiatorio generi mortis addictus,

    Cic. Phil. 11, 7, 16; cf. Hor. Epod. 17, 11.—
    b.
    Given up to, bound to:

    qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt,

    Cic. Tusc. 2, 2, 5:

    nullius addictus jurare in verba magistri,

    Hor. Ep. 1, 1, 14:

    Prasinae factioni addictus et deditus,

    Suet. Cal. 55.— Comp., sup., and adv. not used.

    Lewis & Short latin dictionary > addico

  • 9 adsectator

    assectātor ( ads-), ōris, m. [id.], he that is in attendance upon any one ( as friend, servant, client, etc.), a follower, an attendant (in a good sense, while assecla is used in a contemptuous sense).
    I.
    Lit.:

    vetus adsectator ex numero amicorum,

    Cic. Verr. 2, 2, 11:

    cum comitatu adsectatoribusque,

    id. Balb. 27 fin.: hujus autem rei (sc. adsectationis) tres partes sunt: una salutatorum, cum domum veniunt;

    altera deductorum, tertia adsectatorum,

    who are always in attendance upon the candidates, Q. Cic. Petit. Cons. 9 al.:

    cancer dapis adsectator,

    Plin. 9, 42, 66, § 142.—
    II.
    Trop., a disciple:

    sapientiae, i. e. philosophus,

    Plin. 8, 17, 21, § 59:

    eloquentiae,

    id. 29, 1, 5, § 8:

    dicendi,

    id. 20, 14, 57, § 160:

    auditor adsectatorque Protagorae,

    Gell. 5, 10, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > adsectator

  • 10 assectator

    assectātor ( ads-), ōris, m. [id.], he that is in attendance upon any one ( as friend, servant, client, etc.), a follower, an attendant (in a good sense, while assecla is used in a contemptuous sense).
    I.
    Lit.:

    vetus adsectator ex numero amicorum,

    Cic. Verr. 2, 2, 11:

    cum comitatu adsectatoribusque,

    id. Balb. 27 fin.: hujus autem rei (sc. adsectationis) tres partes sunt: una salutatorum, cum domum veniunt;

    altera deductorum, tertia adsectatorum,

    who are always in attendance upon the candidates, Q. Cic. Petit. Cons. 9 al.:

    cancer dapis adsectator,

    Plin. 9, 42, 66, § 142.—
    II.
    Trop., a disciple:

    sapientiae, i. e. philosophus,

    Plin. 8, 17, 21, § 59:

    eloquentiae,

    id. 29, 1, 5, § 8:

    dicendi,

    id. 20, 14, 57, § 160:

    auditor adsectatorque Protagorae,

    Gell. 5, 10, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > assectator

  • 11 Liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > Liber

  • 12 liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > liber

  • 13 mancipium

    mancĭpĭum ( mancŭpĭum), ii (the contr. form of the gen., mancipi, like imperi, ingeni, etc., predominates in jurid. lang.), n. [manceps], a taking by hand; hence, law t. t., the formal acceptance, the taking possession of a purchase and sale (corresponding to the formal delivery by the vendor; cf. the feudal livery of seisin, etc.); the legal, formal purchase of a thing: est autem mancipatio imaginaria quaedam venditio: quod et ipsum jus proprium civium Romanorum est. Eaque res ita agitur: adhibitis non minus quam quinque testibus civibus Romanis puberibus et praeterea alio ejusdem condicionis, qui libram aeneam teneat, qui appellatur libripens, is qui mancipio accipit, rem tenens ita dicit: hunc ego hominem ex jure Quiritium meum esse aio, isque mihi emptus est hoc aere aëneaque libra: deinde aere percutit libram, idque aes dat ei, a quo mancipio accipit, quasi pretii loco. Eo modo et serviles et liberae personae mancipantur: animalia quoque, quae mancipi sunt, quo in numero habentur boves, equi, muli, asini;

    ita praedia tam urbana quam rustica, quae et ipsa mancipi sunt, qualia sunt Italica, eodem modo solent mancipari. In eo solo praediorum mancipatio a ceterorum mancipatione differt, quod personae serviles et liberae, item animalia quae mancipi sunt, nisi in praesentia sint, mancipari non possunt, adeo quidem, ut eum, qui mancipio accipit, apprehendere id ipsum, quod ei mancipio datur, necesse sit: unde etiam mancipatio dicitur, quia manu res capitur: praedia vero absentia solent mancipari,

    Gai. Inst. 1, 119 sq.:

    hoc in mancipio Marius non dixerat,

    at the sale, Cic. Off. 3, 16, 67; cf.:

    cum M. Marius Graditianus aedes Auratae vendidisset, neque in mancipii lege dixisset, etc.,

    in the contract of sale... in the sale, id. de Or. 1, 39, 178.—
    II.
    Transf.
    A.
    A possession, property, right of ownership, acquired by such purchase: mancipio dare, and accipere, to give or take possession of by way of formal seizure (on the case of mancipio, v. Roby, Gram. 2, § 1243): Ca. Memini et mancipio tibi dabo. Cu. Egon' ab lenone quicquam Mancipio accipiam? quibus sui nihil est nisi una lingua? Plaut. Curc. 4, 2, 8; Cic. Att. 13, 50, 2:

    ille aedis mancupio aps te accepit,

    Plaut. Trin. 2, 4, 19:

    egomet ei me mancupio dabo,

    id. Mil. 1, 1, 23:

    finge mancipio aliquem dedisse id, quod mancipio dari non potest,

    Cic. Top. 10, 45:

    esse in mancipio alicujus,

    to be the property of any one, Gell. 18, 6, 9:

    mancupio aedis poscere,

    Plaut. Most. 5, 1, 42.— Esp., in the Roman law, things were classified as res mancipi (for mancipii; also,

    res mancupi for mancupii) and res nec mancipi, i. e. things transferrible only by formal mancipation, and things transferrible by mere delivery,

    Gai. Inst. 2, 15 sqq.; 59; 65; Ulp. Fragm. 19, 1 sqq. (cf. Maine, Ancient Law, chap. viii.):

    in iis rebus repetendis, quae mancipi sunt,

    Cic. Mur. 2:

    abalienatio est ejus rei, quae mancipi est, aut traditio alteri nexu aut in jure cessio,

    id. Top. 5.—
    2.
    Trop.:

    vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu,

    Lucr. 3, 971: fortuna nihil dat mancipio, bestows nothing as a property or constant possession, Sen. Ep. 72, 9.—
    B.
    Concr., a slave obtained by mancipium:

    mancipia, quae dominorum sunt facta nexu aut aliquo jure civili,

    Cic. Par. 5, 1, 35; id. Att. 8, 11, 4.—
    2.
    In gen., a slave:

    Edepol mancipium scelestum,

    Plaut. Ep. 5, 2, 20; cf. id. Truc. 2, 2, 18; id. Capt. 5, 2, 1:

    mancipiis locuples eget aeris Cappadocum rex,

    Hor. Ep. 1, 6, 39:

    mancipia argento parata,

    purchased slaves, Liv. 41, 6: mancipium Caesaris, Tac. A. 2, 2:

    nudum olido stans Fornice,

    Juv. 11, 172; 9, 120; Vulg. Apoc. 18, 13.—
    3.
    Trop. ( poet. and in post-Aug. prose):

    jurat, Se fore mancipium tempus in omne tuum,

    thy slave, servant, Ov. P. 4, 5, 40:

    omnis Musae,

    Petr. 68:

    Christi,

    Prud. Apoth. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > mancipium

  • 14 mancupium

    mancĭpĭum ( mancŭpĭum), ii (the contr. form of the gen., mancipi, like imperi, ingeni, etc., predominates in jurid. lang.), n. [manceps], a taking by hand; hence, law t. t., the formal acceptance, the taking possession of a purchase and sale (corresponding to the formal delivery by the vendor; cf. the feudal livery of seisin, etc.); the legal, formal purchase of a thing: est autem mancipatio imaginaria quaedam venditio: quod et ipsum jus proprium civium Romanorum est. Eaque res ita agitur: adhibitis non minus quam quinque testibus civibus Romanis puberibus et praeterea alio ejusdem condicionis, qui libram aeneam teneat, qui appellatur libripens, is qui mancipio accipit, rem tenens ita dicit: hunc ego hominem ex jure Quiritium meum esse aio, isque mihi emptus est hoc aere aëneaque libra: deinde aere percutit libram, idque aes dat ei, a quo mancipio accipit, quasi pretii loco. Eo modo et serviles et liberae personae mancipantur: animalia quoque, quae mancipi sunt, quo in numero habentur boves, equi, muli, asini;

    ita praedia tam urbana quam rustica, quae et ipsa mancipi sunt, qualia sunt Italica, eodem modo solent mancipari. In eo solo praediorum mancipatio a ceterorum mancipatione differt, quod personae serviles et liberae, item animalia quae mancipi sunt, nisi in praesentia sint, mancipari non possunt, adeo quidem, ut eum, qui mancipio accipit, apprehendere id ipsum, quod ei mancipio datur, necesse sit: unde etiam mancipatio dicitur, quia manu res capitur: praedia vero absentia solent mancipari,

    Gai. Inst. 1, 119 sq.:

    hoc in mancipio Marius non dixerat,

    at the sale, Cic. Off. 3, 16, 67; cf.:

    cum M. Marius Graditianus aedes Auratae vendidisset, neque in mancipii lege dixisset, etc.,

    in the contract of sale... in the sale, id. de Or. 1, 39, 178.—
    II.
    Transf.
    A.
    A possession, property, right of ownership, acquired by such purchase: mancipio dare, and accipere, to give or take possession of by way of formal seizure (on the case of mancipio, v. Roby, Gram. 2, § 1243): Ca. Memini et mancipio tibi dabo. Cu. Egon' ab lenone quicquam Mancipio accipiam? quibus sui nihil est nisi una lingua? Plaut. Curc. 4, 2, 8; Cic. Att. 13, 50, 2:

    ille aedis mancupio aps te accepit,

    Plaut. Trin. 2, 4, 19:

    egomet ei me mancupio dabo,

    id. Mil. 1, 1, 23:

    finge mancipio aliquem dedisse id, quod mancipio dari non potest,

    Cic. Top. 10, 45:

    esse in mancipio alicujus,

    to be the property of any one, Gell. 18, 6, 9:

    mancupio aedis poscere,

    Plaut. Most. 5, 1, 42.— Esp., in the Roman law, things were classified as res mancipi (for mancipii; also,

    res mancupi for mancupii) and res nec mancipi, i. e. things transferrible only by formal mancipation, and things transferrible by mere delivery,

    Gai. Inst. 2, 15 sqq.; 59; 65; Ulp. Fragm. 19, 1 sqq. (cf. Maine, Ancient Law, chap. viii.):

    in iis rebus repetendis, quae mancipi sunt,

    Cic. Mur. 2:

    abalienatio est ejus rei, quae mancipi est, aut traditio alteri nexu aut in jure cessio,

    id. Top. 5.—
    2.
    Trop.:

    vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu,

    Lucr. 3, 971: fortuna nihil dat mancipio, bestows nothing as a property or constant possession, Sen. Ep. 72, 9.—
    B.
    Concr., a slave obtained by mancipium:

    mancipia, quae dominorum sunt facta nexu aut aliquo jure civili,

    Cic. Par. 5, 1, 35; id. Att. 8, 11, 4.—
    2.
    In gen., a slave:

    Edepol mancipium scelestum,

    Plaut. Ep. 5, 2, 20; cf. id. Truc. 2, 2, 18; id. Capt. 5, 2, 1:

    mancipiis locuples eget aeris Cappadocum rex,

    Hor. Ep. 1, 6, 39:

    mancipia argento parata,

    purchased slaves, Liv. 41, 6: mancipium Caesaris, Tac. A. 2, 2:

    nudum olido stans Fornice,

    Juv. 11, 172; 9, 120; Vulg. Apoc. 18, 13.—
    3.
    Trop. ( poet. and in post-Aug. prose):

    jurat, Se fore mancipium tempus in omne tuum,

    thy slave, servant, Ov. P. 4, 5, 40:

    omnis Musae,

    Petr. 68:

    Christi,

    Prud. Apoth. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > mancupium

  • 15 mercenarius

    mercēnārĭus (in old MSS. written mercennarius), a, um, adj. [id.], that does any thing for reward or pay; hired for money, wages, or pay; paid, hired, mercenary (opp. to gratuitus, without pay, gratuitous).
    I.
    Adj.
    A.
    Of persons:

    comes,

    Cic. Pis. 21, 49:

    miles,

    Liv. 24, 49:

    testes,

    hired, bribed, Cic. Fam. 3, 11, 3:

    praetor,

    id. Verr. 2, 5, 21, § 54.—
    B.
    Of inanim. and abstr. things:

    mercenaria arma,

    Liv. 30, 8:

    liberalitas gratuitane est, an mercenaria?

    Cic. Leg. 1, 18, 48:

    ancilla mercenariae stipis,

    Plin. 10, 63, 83, § 172: vincla, his hireling fetters, i. e. his salaried office of praeco, which kept him confined, Hor. Ep. 1, 7, 67. —
    II.
    Subst.: mercēnārĭus, ii, m., a hireling, hired servant:

    tuus mercenarius,

    Plaut. Poen. 2, 1, 55:

    non male praecipiunt, qui ita jubent uti servis, ut mercenariis,

    Cic. Off. 1, 13, 41:

    illiberales et sordidi quaestus mercenariorum,

    id. ib. 1, 42, 150:

    Oppionici,

    id. Clu. 59, 163:

    servus perpetuus mercenarius est,

    i. e. eye-server, Sen. Ben. 3, 22, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > mercenarius

  • 16 rectum

    rĕgo, xi, ctum, 3, v. a. [Sanscr. arg-, argami, to obtain; Gr. oregô reach after; cf. [p. 1552] Sanscr. rāgan; Goth. reiks, king; Germ. Reich and Recht], to keep straight or from going wrong, to lead straight; to guide, conduct, direct (freq. and class.; syn.: guberno, moderor).
    I.
    Lit.:

    deus est, qui regit et moderatur et movet id corpus, cui praepositus est,

    Cic. Rep. 6, 24, 26:

    manus una (navem) regit,

    Lucr. 4, 903:

    onera navium velis,

    Caes. B. G. 3, 13:

    arte ratem,

    Ov. Tr. 1, 4, 12; cf.

    clavum,

    Verg. A. 10, 218:

    te ventorum regat pater,

    Hor. C. 1, 3, 3:

    vela,

    Prop. 2, 28 (3, 24), 24:

    coërcet et regit beluam,

    Cic. Rep. 2, 40, 67:

    equum,

    Liv. 35, 11:

    equos,

    Ov. A. A. 3, 556; id. Ib. 474; cf.

    quadrupedes,

    id. M. 2, 86:

    spumantia ora (equi),

    id. ib. 8, 34:

    frena,

    id. P. 4, 12, 24:

    equi impotentes regendi,

    Liv. 35, 11; Ov. Tr. 1, 3, 28; Curt. 4, 15, 28:

    currus,

    Ov. A. A. 1, 4; Curt. 8, 14, 7: taurus ex grege, quem prope litora regebat, Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 715 P.; Quint. 1, 1, 27:

    rege tela per auras,

    Verg. A. 9, 409:

    tela per viscera Caesaris,

    Luc. 7, 350; cf.:

    missum jaculum,

    Ov. M. 7, 684:

    sagittas nusquam,

    Luc. 7, 515:

    regens tenui vestigia filo,

    Cat. 64, 113; cf.:

    Daedalium iter lino duce,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 8:

    caeca filo vestigia,

    Verg. A. 6, 30:

    diverso flamina tractu,

    Ov. M. 1, 59:

    gressus,

    Vulg. Judic. 16, 26.—
    B.
    In partic., jurid. t. t.:

    regere fines,

    to draw the boundaries, mark out the limits, Cic. Leg. 1, 21, 55; id. Top. 10, 43; id. Mur. 9, 22; Tib. 1, 3, 44; cf. Dig. 10, 1, and Cod. Just. 3, 39 tit. Finium regundorum.—
    II.
    Trop., to guide, lead, conduct, manage, direct.
    A.
    In gen.:

    Deus qui omnem hunc mundum regit,

    Cic. Rep. 6, 13, 13:

    domum,

    id. ib. 1, 39, 61:

    rem consilio,

    Ter. Eun. 1, 1, 13:

    belli fera munera Mavors regit,

    Lucr. 1, 33; cf.

    bella,

    Caes. B. G. 6, 17; Sil. 7, 47:

    omnia nostra ita gerito, regito, gubernato, ut, etc.,

    Cic. Att. 16, 2, 2:

    alicujus animum atque ingenium,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 90; cf.:

    animi motus (with moderari cupiditates),

    Cic. Part. Or. 22, 76:

    mores,

    Ov. M. 15, 834:

    animos dictis,

    Verg. A. 1, 153:

    animum,

    Hor. Ep. 1, 2, 62:

    ut me ipse regam,

    id. ib. 1, 1, 27:

    consilia senatus,

    Quint. 12, 1, 26:

    valetudines principis,

    Tac. A. 6, 50; cf.:

    valetudinem arbitratu suo,

    Suet. Tib. 68 al.:

    neque regerentur magis quam regerent casus,

    Sall. J. 1, 5; cf.:

    jam regi leges, non regere,

    Liv. 10, 13:

    utroque vorsum rectum est ingenium meum,

    Plaut. Capt. 2, 3, 6:

    vellem suscepisses juvenem regendum,

    Cic. Att. 10, 6, 2; cf. Suet. Tib. 50; id. Claud. 9:

    Silvanum specie obsequii regebat,

    Tac. H. 3, 50:

    nemo regere potest, nisi qui et regi,

    Sen. Ira, 2, 15 fin.; Quint. 12, 10, 69.—
    B.
    Transf.
    1.
    To sway, control, rule, govern, have the supremacy over any thing:

    quare qui convenit polliceri operam suam rei publicae, cum rem publicam regere nesciant?

    Cic. Rep. 1, 6, 11; so,

    rem publicam,

    id. ib. 1, 26, 41;

    1, 27, 43: in iis civitatibus quae ab optimis reguntur,

    id. ib. 1, 34 fin.;

    2, 9, 15: illa civitas optimatium arbitrio regi dicitur,

    id. ib. 1, 26, 42; cf.:

    Massilienses per delectos et principes cives summā justitiā reguntur,

    id. ib. 1, 27, 43:

    Frisios,

    Tac. A. 4, 72:

    populos imperio,

    Verg. A. 6, 851:

    imperiis Italiam,

    id. ib. 4, 230:

    legiones,

    Tac. A. 15, 7; cf.

    cohortes,

    id. H. 4, 12:

    exercitum,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; id. Pan. 9, 2:

    domum,

    Vulg. 1 Tim. 5, 4:

    diva, quae regis Antium,

    Hor. C. 1, 35, 1:

    Diana, quae silentium regis,

    id. Epod. 5, 51.— Transf., of abstract objects:

    animi partes consilio,

    Cic. Rep. 1, 38, 60:

    ut unius potestate regatur salus et aequabilitas et otium civium,

    id. ib. 2, 23, 43:

    rex ille (Tarquinius) neque suos mores regere poterat neque suorum libidines,

    id. ib. 2, 25, 46.— Absol.:

    Tiberio regente,

    Tac. A. 4, 33; 13, 3:

    stare rempublicam nisi uno regente non posse,

    Quint. 3, 8, 47:

    quo regente,

    Verg. Cul. 333; Just. 1, 9, 23:

    Clemens ambitioso imperio regebat,

    i. e. used his authority to court popular favor, Tac. H. 2, 12.—
    2.
    To guide into the right way one who has erred; to set right, correct: non multa peccas, sed si peccas, te regere possum, old poet ap. Cic. Mur. 29, 60 (with corrigere and inflectere):

    errantem regere,

    Caes. B. C. 3, 57:

    rogo, domine, consilio me regas, etc.,

    Plin. Ep. 10, 19 (30), 1; cf.: alicujus dubitationem, id. ib 10, 118 (119), 3.— Hence,
    I.
    P. a. as subst.: rĕgens, entis, m., a governor, prince, ruler, regent:

    contemptus regentium,

    Tac. A. 12, 54:

    in obsequium regentis,

    id. Or. 41: clementia regentis, Sen. Clem. 1, 22, 3:

    vita regentis,

    Claud. IV. Cons. Hon. 301:

    excogitare nemo quicquam poterit, quod magis decorum regenti sit quam clementia,

    Sen. Clem. 1, 19, 1; id. Ep. 59, 7:

    in vulgus manant exempla regentum (= -tium),

    Claud. Laud. Stil. 1, 168.—
    II.
    rectus, a, um, P. a., led straight along, drawn in a straight line (horizontal or vertical), straight, upright, orthos.
    A.
    Lit., of horizontal direction:

    pars Remorum recta est (opp. refracta),

    Lucr. 4, 439:

    sed nil omnino rectā regione viaï declinare,

    id. 2, 249 Munro:

    rectā regione iter instituere,

    Liv. 21, 31:

    India, rectā regione spatiosa,

    Curt. 8, 9, 2; cf. id. 7, 9, 2:

    ad nostras aedes hic quidem habet rectam viam,

    Plaut. Trin. 4, 2, 26:

    via,

    id. Cas. 5, 2, 7; id. Poen. 3, 3, 79; id. Ps. 4, 7, 37; Ter. And. 3, 4, 21; id. Phorm. 2, 1, 80; Mart. 8, 75, 2; cf.

    platea,

    Plaut. Cist. 2, 1, 58; Ter. Ad. 4, 2, 35; 43:

    porta,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 60:

    ostium,

    id. Mil. 2, 3, 58:

    ostia viarum (opp. iter flexum),

    Lucr. 4, 93:

    cursus hinc in Africam,

    Liv. 26, 43:

    saxa quae rectis lineis suos ordines servant,

    Caes. B. G. 7, 23 fin.:

    recto flumine,

    Verg. A. 8, 57:

    recto ad Iberum itinere,

    Caes. B. C. 1, 69; Liv. 22, 9:

    ne qua forent pedibus vestigia rectis,

    Verg. A. 8, 209:

    recto grassetur limite miles,

    Ov. Tr. 2, 477:

    velut rectae acies concurrissent,

    in a straight line, line of battle, Liv. 34, 28; so,

    acies,

    id. 35, 28:

    qui (quincunx), in quamcumque partem spectaveris, rectus est,

    Quint. 8, 3, 9:

    hic vos aliud nihil orat, nisi ut rectis oculis hanc urbem sibi intueri liceat,

    Cic. Rab. Post. 17, 48:

    adversus adparatus terribilium rectos oculos tenet,

    Sen. Const. 5, 5:

    rectis oculis gladios micantes videre,

    id. Ep. 76, 33; 104, 24:

    oculi,

    Suet. Aug. 16; cf.

    acies,

    Ov. M. 2, 776:

    lumen,

    Luc. 9, 638:

    vultus,

    Stat. Th. 10, 542.—Of vertical direction:

    ut hae (partes) rursum rectis lineis in caelestem locum subvolent,

    in perpendicular lines, Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    saxa,

    perpendicular, steep, Liv. 21, 36 (just before: pleraque Alpium arrectiora sunt); cf.:

    rectae prope rupes,

    id. 38, 20:

    truncus,

    Ov. M. 7, 640:

    ita jacere talum, ut rectus assistat: qui ita talus erit jactus ut cadet rectus,

    Cic. Fin. 3, 16, 53:

    caput rectum et secundum naturam (opp. dejectum, supinum), in latus inclinatum,

    Quint. 11, 3, 69:

    homines,

    straight, erect, Cat. 10, 20; so,

    Quintia,

    id. 86, 1:

    puella,

    Hor. S. 1, 2, 123:

    senectus,

    Juv. 3, 26:

    iterque Non agit in rectum, sed in orbem curvat eundem,

    does not shape his course directly forward, Ov. M. 2, 715:

    vidit ut hostiles in rectum exire cohortes,

    Luc. 7, 327. — Comp.:

    crus Rectius,

    Hor. S. 1, 2, 82:

    rectior coma,

    smoother, straighter, Sen. Ep. 95, 24:

    longā trabe rectior exstet,

    Ov. M. 3, 78:

    crura,

    Pall. 7, 7. — Sup.:

    rectissima linea,

    Quint. 3, 6, 83:

    via,

    id. 12, 2, 27. —
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., right, correct, proper, appropriate, befitting; opp. to what is false or improper: vobis mentes rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    ut rectā viā rem narret ordine omnem,

    Ter. Heaut. 4, 3, 28 (just before: aperte, ita ut res sese habet, narrato); cf. id. And. 2, 6, 11: De. Estne hoc, ut dico? Li. Rectam instas viam: Ea res est, you ' re on the right way, Plaut. As. 1, 1, 39: in rectam redire semitam, cf. id. Cas. 2, 3, 33:

    rectā viā depelli,

    Quint. 2, 7, 29; 10, 1, 29; cf. Sen. Ep. 94, 54; Quint. 2, 6, 2;

    so post-class.: de viā rectā declinare,

    Gell. 1, 3, 15: a rectā viā avertere, Aug. Civ Dei, 12, 17, 2: ad rectum iter retrahere, Hier. in Osee, 2, 8 sq.; id. in Mich. 3, 5:

    recta consilia dare,

    Ter. And. 2, 1, 9:

    quae sint in artibus recta ac prava dijudicare,

    Cic. de Or. 3, 50, 195; cf.:

    quae sunt recta et simplicia laudantur,

    id. Off. 1, 36, 130; Quint. 9, 3, 3:

    sermo rectus et secundum naturam enunciatus,

    id. 2, 5, 11; cf.:

    (oratio) recta an ordine permutato,

    id. 1, 13, 5; 9, 4, 27:

    per Marathonis propugnatores recto sono juravit (opp. flexus vocis),

    id. 11, 3, 168 Spald.; cf. id. 11, 3, 64:

    recto ac justo proelio dimicare,

    Liv. 35, 4 fin.:

    rectarum cenarum consuetudo,

    a regular, formal supper, Suet. Dom. 7; so,

    cena,

    Mart. 2, 69, 7; 7, 20, 2; also absol.:

    recta,

    Suet. Aug. 74; Mart. 8, 50, 10:

    domus recta est (with contenta decore simplici),

    Sen. Ep. 100, 6:

    nominibus rectis expendere nummos,

    i. e. on good securities, Hor. Ep. 2, 1, 105: ut natura dedit, sic omnis recta figura, correct, beautiful, Prop. 2, 18, 25 (3, 11, 3):

    absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

    suitable, qualified, Plaut. Bacch. 3, 3, 8.— Subst.: rectum, i, n.:

    rectum est etiam in illis contentionibus gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    quid verum, quid falsum, quid rectum in oratione pravumve,

    id. Ac. 1, 5, 19:

    aliter, quam est rectum verumque dicere,

    Quint. 6, 3, 89:

    cum sit rectum, Nocere facile est, etc.,

    id. 8, 5, 6;

    so (opp. durum et incomptum),

    id. 8, 6, 65; (opp. vitiosum) id. 1, 5, 29:

    mutare aliquid a recto,

    id. 2, 13, 11:

    recta et vera loquere,

    i. e. sincerely, openly, Plaut. Capt. 5, 2, 7:

    qui haec recta tantum et in nullos flexus recedentia copiose tractaverit,

    Quint. 10, 5, 12:

    ea plerumque recta sunt,

    id. 9, 2, 5; cf. id. 9, 2, 45.— Comp.:

    rectior divisio,

    Quint. 7, 2, 39:

    si quid novisti rectius istis,

    Hor. Ep. 1, 6, 67; Cic. Rep. 1, 40, 62.— Sup.:

    rectissima ratio,

    Quint. 2, 13, 3.—
    2.
    In partic.
    a.
    Morally right, correct, lawful, just, virtuous, noble, good (opp. pravus); as subst.: rectum, i, n., that which is right, good, virtuous; uprightness, rectitude, virtue (very freq.):

    honesta res dividitur in rectum et laudabile. Rectum est, quod cum virtute et officio fit,

    Auct. Her. 3, 2, 3: illud rectum, quod katorthôma dicebat, Cic. Fin. 4, 6, 15:

    nec quicquam nisi honestum et rectum ab altero postulare,

    id. Lael. 22, 82;

    so with honestum,

    id. ib. 21, 76; id. Fin. 1, 7, 25; id. Off. 1, 24, 82; id. Fam. 5, 19, 1 al.:

    (opp. pravum) neque id Putabit, pravum an rectum siet, quod petet,

    Ter. Heaut. 3, 1, 76; id. Phorm. 5, 2, 6; Cic. Ac. 2, 11, 33; id. Or. 14, 45; id. Lig. 9, 30; Quint. 1, 3, 12; 2, 4, 20 et saep.; cf.:

    recta consilia (opp. prava),

    Liv. 1, 27:

    in rectis (opp. in pravitatibus),

    Cic. Leg. 1, 11, 31:

    curvo dignoscere rectum,

    Hor. Ep. 2, 2, 44:

    mens sibi conscia recti,

    Verg. A. 1, 604:

    fidem rectumque colebat,

    Ov. M. 1, 90:

    recta ingenia (opp. perversa),

    Plin. Ep. 4, 7, 3 et saep.:

    in omni vitā suā quemque a rectā conscientiā traversum unguem non oportet discedere,

    Cic. Att. 13, 20, 4:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    natura,

    id. S. 1, 6, 66:

    ex consularibus, unus L. Caesar firmus est et rectus,

    Cic. Fam. 12, 5, 2:

    judex,

    Quint. 4, 1, 13; cf.

    auditor,

    Plin. Ep. 2, 19, 6:

    vir rectus et sanctus,

    id. ib. 2, 11, 5; cf. id. ib. 7, 31, 1:

    beatus judicii rectus,

    Sen. Vit. Beat. 6, 2.— Rectum est, with subjective-clause:

    rectum est gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38 fin.; so id. ib. 3, 11, 47; id. Mur. 2, 3; id. Att. 6, 9, 4.—
    b.
    In gram.: rectus casus, the nominative case (because not inflected;

    opp. obliqui casus),

    Varr. L. L. 1 sq.; Quint. 1, 4, 13; 1, 5, 61; Gell. 13, 12, 4 et saep.—Hence the adverbs,
    A.
    rectā,
    B.
    rectō,
    C.
    rectē.
    A.
    rectā (sc. viā). straightway, straightforwards, right on, directly (freq. and class.):

    hic ad me rectā habet rectam viam,

    Plaut. Mil. 2, 6, 11; id. Ps. 4, 7, 37:

    jam ad regem rectā me ducam,

    id. Am. 4, 3, 8; 5, 1, 63; id. Capt. 3, 5, 93; id. Cas. prol. 43; id. Mil. 2, 5, 50; id. Merc. 5, 2, 92; id. Ps. 4, 2, 11; id. Rud. 3, 6, 13; Ter. Eun. 1, 2, 7:

    tu rus hinc ibis?... rectā,

    id. Ad. 3, 3, 79; id. Hec. 3, 3, 12; id. Phorm. 1, 2, 62; 5, 6, 19:

    Marius ab subselliis in rostra rectā,

    Cic. Off. 3, 20, 80; id. Att. 5, 14, 2; 6, 8, 1; 16, 10, 1; id. Fam. 9, 19, 1; id. Verr. 2, 5, 61, § 160; id. Cat. 1, 9, 23; Auct. Her. 4, 50, 63; Auct. B. Afr. 18; 40; Auct. B. Hisp. 3; Plin. 2, 47, 46, § 121 al.: tendimus hinc rectā Beneventum. Hor. S. 1, 5, 71. —
    B.
    rectō, straightforwards, directly (perh. only in the two foll. passages):

    appellationes, quae recto ad principem factae sunt,

    Dig. 49, 1, 21; Inscr. Grut. 611, 13.—
    C. 1.
    Lit., in a straight line (horizontal or perpendicular), straightly, perpendicularly, uprightly, orthôs (very rare):

    vitem bene enodatam deligato recte, flexuosa uti ne siet,

    Cato, R. R. 33, 4:

    sive aliae (atomi) declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur... quae (atomi) recte, quae oblique ferantur,

    Cic. Fin. 1, 6, 20:

    satyri, cum quadrupedes, tum recte currentes, humanā effigie,

    Plin. 7, 2, 2, § 24.—
    2.
    Trop., rightly, correctly, properly, duly, suitably, well, advantageously, accurately (very freq. in all periods and styles):

    recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,

    Plaut. Capt. 5, 2, 7; cf. Cic. Lael. 2, 8:

    fecisti edepol et recte et bene,

    Plaut. Capt. 5, 4, 20: si facias recte [p. 1553] aut commode, id. Cas. 2, 3, 42;

    so with commode,

    Ter. Heaut. 1, 1, 100:

    recte et sapienter facit,

    Plaut. Am. 1, 1, 133; cf. id. ib. 3, 4, 12:

    recte atque ordine factum,

    Cic. Quint. 7, 28:

    recte atque ordine facere,

    id. Phil. 3, 15, 38; Sall. C. 51, 4; Liv. 24, 31; 28, 39; 30, 17 et saep.;

    v. Brisson. Form. II. p. 197: recte ac merito miseriā commoveri,

    Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:

    recte atque in loco constare,

    id. Mur. 12, 26:

    recte factum,

    Plaut. Capt. 3, 5, 52:

    seu recte seu pervorse facta sunt,

    id. Trin. 1, 2, 146:

    seu recte seu perperam facere,

    Cic. Quint. 8, 31; so (opp. perperam) Sall. J. 31, 27; Liv. 29, 17:

    recte dictum (opp. absurde),

    Plaut. Capt. 1, 1, 4:

    recte concludere (opp. vitiose),

    Cic. Ac. 2, 30, 98:

    recte factum (opp. turpiter),

    Caes. B. G. 7, 80 et saep.:

    recte rationem tenes,

    Plaut. Mil. 1, 1, 47:

    hercle quin tu recte dicis,

    id. Men. 2, 3, 74; id. Merc. 2, 3, 77; 5, 4, 47: recte auguraris de me, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, 1:

    non recte judicas de Catone,

    Cic. Lael. 2, 9; cf.:

    rectissime quidem judicas,

    id. Rep. 3, 32, 44:

    tum demum sciam Recta monuisse, si tu recte caveris,

    Plaut. Men. 2, 2, 71 sq.:

    monere,

    id. Bacch. 2, 3, 96; id. Ps. 4, 4, 12; id. Pers. 4, 4, 53; id. Rud. 3, 5, 49; cf.:

    admonere recte,

    id. Men. 5, 9, 33:

    suis amicis recte res suas narrare,

    properly, openly, id. Poen. 5, 6, 2:

    hic (Epicurus) circumitione quādam deos tollens recte non dubitat divinationem tollere,

    consistently, logically, Cic. Div. 2, 17, 40:

    aliquem asservare recte, ne aufugiat,

    duly, carefully, Plaut. Men. 1, 1, 11:

    alicui recte dare epistulam,

    correctly, id. Ps. 4, 2, 33:

    cum fuit cui recte ad te litteras darem,

    safely, Cic. Att. 4, 1, 1; id. Fam. 1, 7, 1; so,

    sed habebat ducem Gabinium, quicum quidvis rectissime facere posset,

    id. Phil. 2, 19, 49; cf.:

    alicui suam salutem recte committere,

    Caes. B. G. 7, 6 fin.; id. B. C. 1, 74:

    si recte ambulaverit is, qui hanc epistulam tulit,

    goes as he ought, Cic. Att. 9, 4, 3: tabernaculum recte captum, i. e. in the prescribed manner (opp. vitio captum), id. Div. 2, 35, 75; Liv. 4, 7; cf.:

    ludi recte facti,

    id. 36, 2:

    ver sacrum non esse recte factum,

    id. 34, 44: procedere recte, well, rightly, Enn. ap. Acron. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 454 Vahl.): Pi. Recte valet? Ch. Vivit recte et valet, Plaut. Bacch. 2, 2, 11, and 14:

    valere,

    id. Merc. 2, 3, 53:

    apud matrem recte est,

    i. e. she is quite well, Cic. Att. 1, 7 init.; so,

    recte esse,

    id. ib. 14, 16, 4 (with belle); Hor. S. 2, 3, 162 Orell.; cf.: Tullia nostra recte valet... Praeterea rectissime sunt apud te omnia, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

    recte sit oculis tuis,

    Gell. 13, 30, 11:

    olivetum recte putare,

    properly, advantageously, Cato, R. R. 44:

    solet illa recte sub manus succedere,

    well, Plaut. Pers. 4, 1, 2:

    recte cavere,

    to look out well, take good care, id. Bacch. 3, 6, 15; id. Ep. 2, 2, 107; id. Most. 3, 3, 23; id. Men. 2, 2, 72; cf.: recte sibi videre, to look out well for one ' s self, Ter. Phorm. 1, 4, 12 Ruhnk.:

    deos volo consilia vostra recte vortere,

    well, happily, Plaut. Trin. 5, 2, 31; so,

    vortere,

    id. Aul. 2, 2, 41: recte vendere, well, i. e. dearly, at a high price (opp. male), Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227:

    alicui nec recte dicere, i. e. male, injuriose,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 11; id. Most. 1, 3, 83; id. Poen. 3, 1, 13; cf.:

    nec recte loqui alicui,

    id. Bacch. 4, 4, 83:

    nec recte dicere in aliquem,

    id. As. 1, 3, 3;

    and simply nec recte dicere,

    id. Ps. 4, 6, 23.— Comp.:

    ad omnia alia aetate sapimus rectius,

    Ter. Ad. 5, 3, 46:

    hic tibi erit rectius,

    Plaut. Men. 2, 3, 31:

    rectius bella gerere,

    Liv. 3, 2 fin.:

    non possidentem multa vocaveris Recte beatum, rectius occupet Nomen beati, qui, etc.,

    Hor. C. 4, 9, 46.— Sup., Cic. Rep. 3, 32, 44; v. supra. —
    b.
    With adjj., right, well, properly, very, much, to strengthen the idea (ante-class.): illasce oves, quā de re agitur, sanas recte esse, uti pecus ovillum, quod recte sanum est, etc., an ancient formula in Varr. R. R. 2, 2, 6:

    locus recte ferax,

    Cato, R. R. 44:

    salvus sum recte,

    Plaut. Am. 2, 1, 34:

    morata recte,

    id. Aul. 2, 2, 62:

    oneratus recte,

    id. Bacch. 2, 3, 115:

    non recte vinctus est,

    Ter. And. 5, 4, 52.—
    c.
    Ellipt., esp. in answers, in colloquial lang., well, quite well, right, excellently: Thr. Primum aedis expugnabo. Gn. Recte. Thr. Virginem eripiam. Gn. Probe. Thr. Male mulcabo ipsam. Gn. Pulchre, Ter. Eun. 4, 7, 3: quid vos? quo pacto hic? satin recte? (sc. est, agitur, valetis, etc.), quite well? id. And. 4, 5, 9; cf.: Le. Satin' salve? dic mihi. Ca. Recte, Plaut. Trin. 5, 2, 54; and: De. Quid fit? quid agitur? Sy. Recte. De. Optime'st, Ter. Ad. 5, 5, 3; Quint. 6, 3, 84.—
    B.
    So, in colloquial lang., freq. like benigne and the Gr. kalôs, or kallista echei, as a courteously evasive answer, all ' s well, it ' s all right, there ' s nothing the matter; or, in politely declining an offer, nothing is wanting, no I thank you: De. Unde incedis? quid festinas, gnate mi? Ch. Recte pater, Plaut. Merc. 2, 3, 33; cf.: So. Quid es tam tristis? Pa. Recte mater, Ter. Hec. 3, 2, 20; and: Ch. Quid tu istic? Syr. Recte equidem, id. Heaut. 3, 2, 7: Mi. Quid est? Aes. Nihil, recte, perge, id. Ad. 4, 5, 19:

    rogo numquid velit? Recte inquit,

    i. e. no, nothing, id. Eun. 2, 3, 51; so,

    in an exclamation: clamabit, pulchre! bene! recte!

    Hor. A. P. 4, 28.

    Lewis & Short latin dictionary > rectum

  • 17 regens

    rĕgo, xi, ctum, 3, v. a. [Sanscr. arg-, argami, to obtain; Gr. oregô reach after; cf. [p. 1552] Sanscr. rāgan; Goth. reiks, king; Germ. Reich and Recht], to keep straight or from going wrong, to lead straight; to guide, conduct, direct (freq. and class.; syn.: guberno, moderor).
    I.
    Lit.:

    deus est, qui regit et moderatur et movet id corpus, cui praepositus est,

    Cic. Rep. 6, 24, 26:

    manus una (navem) regit,

    Lucr. 4, 903:

    onera navium velis,

    Caes. B. G. 3, 13:

    arte ratem,

    Ov. Tr. 1, 4, 12; cf.

    clavum,

    Verg. A. 10, 218:

    te ventorum regat pater,

    Hor. C. 1, 3, 3:

    vela,

    Prop. 2, 28 (3, 24), 24:

    coërcet et regit beluam,

    Cic. Rep. 2, 40, 67:

    equum,

    Liv. 35, 11:

    equos,

    Ov. A. A. 3, 556; id. Ib. 474; cf.

    quadrupedes,

    id. M. 2, 86:

    spumantia ora (equi),

    id. ib. 8, 34:

    frena,

    id. P. 4, 12, 24:

    equi impotentes regendi,

    Liv. 35, 11; Ov. Tr. 1, 3, 28; Curt. 4, 15, 28:

    currus,

    Ov. A. A. 1, 4; Curt. 8, 14, 7: taurus ex grege, quem prope litora regebat, Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 715 P.; Quint. 1, 1, 27:

    rege tela per auras,

    Verg. A. 9, 409:

    tela per viscera Caesaris,

    Luc. 7, 350; cf.:

    missum jaculum,

    Ov. M. 7, 684:

    sagittas nusquam,

    Luc. 7, 515:

    regens tenui vestigia filo,

    Cat. 64, 113; cf.:

    Daedalium iter lino duce,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 8:

    caeca filo vestigia,

    Verg. A. 6, 30:

    diverso flamina tractu,

    Ov. M. 1, 59:

    gressus,

    Vulg. Judic. 16, 26.—
    B.
    In partic., jurid. t. t.:

    regere fines,

    to draw the boundaries, mark out the limits, Cic. Leg. 1, 21, 55; id. Top. 10, 43; id. Mur. 9, 22; Tib. 1, 3, 44; cf. Dig. 10, 1, and Cod. Just. 3, 39 tit. Finium regundorum.—
    II.
    Trop., to guide, lead, conduct, manage, direct.
    A.
    In gen.:

    Deus qui omnem hunc mundum regit,

    Cic. Rep. 6, 13, 13:

    domum,

    id. ib. 1, 39, 61:

    rem consilio,

    Ter. Eun. 1, 1, 13:

    belli fera munera Mavors regit,

    Lucr. 1, 33; cf.

    bella,

    Caes. B. G. 6, 17; Sil. 7, 47:

    omnia nostra ita gerito, regito, gubernato, ut, etc.,

    Cic. Att. 16, 2, 2:

    alicujus animum atque ingenium,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 90; cf.:

    animi motus (with moderari cupiditates),

    Cic. Part. Or. 22, 76:

    mores,

    Ov. M. 15, 834:

    animos dictis,

    Verg. A. 1, 153:

    animum,

    Hor. Ep. 1, 2, 62:

    ut me ipse regam,

    id. ib. 1, 1, 27:

    consilia senatus,

    Quint. 12, 1, 26:

    valetudines principis,

    Tac. A. 6, 50; cf.:

    valetudinem arbitratu suo,

    Suet. Tib. 68 al.:

    neque regerentur magis quam regerent casus,

    Sall. J. 1, 5; cf.:

    jam regi leges, non regere,

    Liv. 10, 13:

    utroque vorsum rectum est ingenium meum,

    Plaut. Capt. 2, 3, 6:

    vellem suscepisses juvenem regendum,

    Cic. Att. 10, 6, 2; cf. Suet. Tib. 50; id. Claud. 9:

    Silvanum specie obsequii regebat,

    Tac. H. 3, 50:

    nemo regere potest, nisi qui et regi,

    Sen. Ira, 2, 15 fin.; Quint. 12, 10, 69.—
    B.
    Transf.
    1.
    To sway, control, rule, govern, have the supremacy over any thing:

    quare qui convenit polliceri operam suam rei publicae, cum rem publicam regere nesciant?

    Cic. Rep. 1, 6, 11; so,

    rem publicam,

    id. ib. 1, 26, 41;

    1, 27, 43: in iis civitatibus quae ab optimis reguntur,

    id. ib. 1, 34 fin.;

    2, 9, 15: illa civitas optimatium arbitrio regi dicitur,

    id. ib. 1, 26, 42; cf.:

    Massilienses per delectos et principes cives summā justitiā reguntur,

    id. ib. 1, 27, 43:

    Frisios,

    Tac. A. 4, 72:

    populos imperio,

    Verg. A. 6, 851:

    imperiis Italiam,

    id. ib. 4, 230:

    legiones,

    Tac. A. 15, 7; cf.

    cohortes,

    id. H. 4, 12:

    exercitum,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; id. Pan. 9, 2:

    domum,

    Vulg. 1 Tim. 5, 4:

    diva, quae regis Antium,

    Hor. C. 1, 35, 1:

    Diana, quae silentium regis,

    id. Epod. 5, 51.— Transf., of abstract objects:

    animi partes consilio,

    Cic. Rep. 1, 38, 60:

    ut unius potestate regatur salus et aequabilitas et otium civium,

    id. ib. 2, 23, 43:

    rex ille (Tarquinius) neque suos mores regere poterat neque suorum libidines,

    id. ib. 2, 25, 46.— Absol.:

    Tiberio regente,

    Tac. A. 4, 33; 13, 3:

    stare rempublicam nisi uno regente non posse,

    Quint. 3, 8, 47:

    quo regente,

    Verg. Cul. 333; Just. 1, 9, 23:

    Clemens ambitioso imperio regebat,

    i. e. used his authority to court popular favor, Tac. H. 2, 12.—
    2.
    To guide into the right way one who has erred; to set right, correct: non multa peccas, sed si peccas, te regere possum, old poet ap. Cic. Mur. 29, 60 (with corrigere and inflectere):

    errantem regere,

    Caes. B. C. 3, 57:

    rogo, domine, consilio me regas, etc.,

    Plin. Ep. 10, 19 (30), 1; cf.: alicujus dubitationem, id. ib 10, 118 (119), 3.— Hence,
    I.
    P. a. as subst.: rĕgens, entis, m., a governor, prince, ruler, regent:

    contemptus regentium,

    Tac. A. 12, 54:

    in obsequium regentis,

    id. Or. 41: clementia regentis, Sen. Clem. 1, 22, 3:

    vita regentis,

    Claud. IV. Cons. Hon. 301:

    excogitare nemo quicquam poterit, quod magis decorum regenti sit quam clementia,

    Sen. Clem. 1, 19, 1; id. Ep. 59, 7:

    in vulgus manant exempla regentum (= -tium),

    Claud. Laud. Stil. 1, 168.—
    II.
    rectus, a, um, P. a., led straight along, drawn in a straight line (horizontal or vertical), straight, upright, orthos.
    A.
    Lit., of horizontal direction:

    pars Remorum recta est (opp. refracta),

    Lucr. 4, 439:

    sed nil omnino rectā regione viaï declinare,

    id. 2, 249 Munro:

    rectā regione iter instituere,

    Liv. 21, 31:

    India, rectā regione spatiosa,

    Curt. 8, 9, 2; cf. id. 7, 9, 2:

    ad nostras aedes hic quidem habet rectam viam,

    Plaut. Trin. 4, 2, 26:

    via,

    id. Cas. 5, 2, 7; id. Poen. 3, 3, 79; id. Ps. 4, 7, 37; Ter. And. 3, 4, 21; id. Phorm. 2, 1, 80; Mart. 8, 75, 2; cf.

    platea,

    Plaut. Cist. 2, 1, 58; Ter. Ad. 4, 2, 35; 43:

    porta,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 60:

    ostium,

    id. Mil. 2, 3, 58:

    ostia viarum (opp. iter flexum),

    Lucr. 4, 93:

    cursus hinc in Africam,

    Liv. 26, 43:

    saxa quae rectis lineis suos ordines servant,

    Caes. B. G. 7, 23 fin.:

    recto flumine,

    Verg. A. 8, 57:

    recto ad Iberum itinere,

    Caes. B. C. 1, 69; Liv. 22, 9:

    ne qua forent pedibus vestigia rectis,

    Verg. A. 8, 209:

    recto grassetur limite miles,

    Ov. Tr. 2, 477:

    velut rectae acies concurrissent,

    in a straight line, line of battle, Liv. 34, 28; so,

    acies,

    id. 35, 28:

    qui (quincunx), in quamcumque partem spectaveris, rectus est,

    Quint. 8, 3, 9:

    hic vos aliud nihil orat, nisi ut rectis oculis hanc urbem sibi intueri liceat,

    Cic. Rab. Post. 17, 48:

    adversus adparatus terribilium rectos oculos tenet,

    Sen. Const. 5, 5:

    rectis oculis gladios micantes videre,

    id. Ep. 76, 33; 104, 24:

    oculi,

    Suet. Aug. 16; cf.

    acies,

    Ov. M. 2, 776:

    lumen,

    Luc. 9, 638:

    vultus,

    Stat. Th. 10, 542.—Of vertical direction:

    ut hae (partes) rursum rectis lineis in caelestem locum subvolent,

    in perpendicular lines, Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    saxa,

    perpendicular, steep, Liv. 21, 36 (just before: pleraque Alpium arrectiora sunt); cf.:

    rectae prope rupes,

    id. 38, 20:

    truncus,

    Ov. M. 7, 640:

    ita jacere talum, ut rectus assistat: qui ita talus erit jactus ut cadet rectus,

    Cic. Fin. 3, 16, 53:

    caput rectum et secundum naturam (opp. dejectum, supinum), in latus inclinatum,

    Quint. 11, 3, 69:

    homines,

    straight, erect, Cat. 10, 20; so,

    Quintia,

    id. 86, 1:

    puella,

    Hor. S. 1, 2, 123:

    senectus,

    Juv. 3, 26:

    iterque Non agit in rectum, sed in orbem curvat eundem,

    does not shape his course directly forward, Ov. M. 2, 715:

    vidit ut hostiles in rectum exire cohortes,

    Luc. 7, 327. — Comp.:

    crus Rectius,

    Hor. S. 1, 2, 82:

    rectior coma,

    smoother, straighter, Sen. Ep. 95, 24:

    longā trabe rectior exstet,

    Ov. M. 3, 78:

    crura,

    Pall. 7, 7. — Sup.:

    rectissima linea,

    Quint. 3, 6, 83:

    via,

    id. 12, 2, 27. —
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., right, correct, proper, appropriate, befitting; opp. to what is false or improper: vobis mentes rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    ut rectā viā rem narret ordine omnem,

    Ter. Heaut. 4, 3, 28 (just before: aperte, ita ut res sese habet, narrato); cf. id. And. 2, 6, 11: De. Estne hoc, ut dico? Li. Rectam instas viam: Ea res est, you ' re on the right way, Plaut. As. 1, 1, 39: in rectam redire semitam, cf. id. Cas. 2, 3, 33:

    rectā viā depelli,

    Quint. 2, 7, 29; 10, 1, 29; cf. Sen. Ep. 94, 54; Quint. 2, 6, 2;

    so post-class.: de viā rectā declinare,

    Gell. 1, 3, 15: a rectā viā avertere, Aug. Civ Dei, 12, 17, 2: ad rectum iter retrahere, Hier. in Osee, 2, 8 sq.; id. in Mich. 3, 5:

    recta consilia dare,

    Ter. And. 2, 1, 9:

    quae sint in artibus recta ac prava dijudicare,

    Cic. de Or. 3, 50, 195; cf.:

    quae sunt recta et simplicia laudantur,

    id. Off. 1, 36, 130; Quint. 9, 3, 3:

    sermo rectus et secundum naturam enunciatus,

    id. 2, 5, 11; cf.:

    (oratio) recta an ordine permutato,

    id. 1, 13, 5; 9, 4, 27:

    per Marathonis propugnatores recto sono juravit (opp. flexus vocis),

    id. 11, 3, 168 Spald.; cf. id. 11, 3, 64:

    recto ac justo proelio dimicare,

    Liv. 35, 4 fin.:

    rectarum cenarum consuetudo,

    a regular, formal supper, Suet. Dom. 7; so,

    cena,

    Mart. 2, 69, 7; 7, 20, 2; also absol.:

    recta,

    Suet. Aug. 74; Mart. 8, 50, 10:

    domus recta est (with contenta decore simplici),

    Sen. Ep. 100, 6:

    nominibus rectis expendere nummos,

    i. e. on good securities, Hor. Ep. 2, 1, 105: ut natura dedit, sic omnis recta figura, correct, beautiful, Prop. 2, 18, 25 (3, 11, 3):

    absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

    suitable, qualified, Plaut. Bacch. 3, 3, 8.— Subst.: rectum, i, n.:

    rectum est etiam in illis contentionibus gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    quid verum, quid falsum, quid rectum in oratione pravumve,

    id. Ac. 1, 5, 19:

    aliter, quam est rectum verumque dicere,

    Quint. 6, 3, 89:

    cum sit rectum, Nocere facile est, etc.,

    id. 8, 5, 6;

    so (opp. durum et incomptum),

    id. 8, 6, 65; (opp. vitiosum) id. 1, 5, 29:

    mutare aliquid a recto,

    id. 2, 13, 11:

    recta et vera loquere,

    i. e. sincerely, openly, Plaut. Capt. 5, 2, 7:

    qui haec recta tantum et in nullos flexus recedentia copiose tractaverit,

    Quint. 10, 5, 12:

    ea plerumque recta sunt,

    id. 9, 2, 5; cf. id. 9, 2, 45.— Comp.:

    rectior divisio,

    Quint. 7, 2, 39:

    si quid novisti rectius istis,

    Hor. Ep. 1, 6, 67; Cic. Rep. 1, 40, 62.— Sup.:

    rectissima ratio,

    Quint. 2, 13, 3.—
    2.
    In partic.
    a.
    Morally right, correct, lawful, just, virtuous, noble, good (opp. pravus); as subst.: rectum, i, n., that which is right, good, virtuous; uprightness, rectitude, virtue (very freq.):

    honesta res dividitur in rectum et laudabile. Rectum est, quod cum virtute et officio fit,

    Auct. Her. 3, 2, 3: illud rectum, quod katorthôma dicebat, Cic. Fin. 4, 6, 15:

    nec quicquam nisi honestum et rectum ab altero postulare,

    id. Lael. 22, 82;

    so with honestum,

    id. ib. 21, 76; id. Fin. 1, 7, 25; id. Off. 1, 24, 82; id. Fam. 5, 19, 1 al.:

    (opp. pravum) neque id Putabit, pravum an rectum siet, quod petet,

    Ter. Heaut. 3, 1, 76; id. Phorm. 5, 2, 6; Cic. Ac. 2, 11, 33; id. Or. 14, 45; id. Lig. 9, 30; Quint. 1, 3, 12; 2, 4, 20 et saep.; cf.:

    recta consilia (opp. prava),

    Liv. 1, 27:

    in rectis (opp. in pravitatibus),

    Cic. Leg. 1, 11, 31:

    curvo dignoscere rectum,

    Hor. Ep. 2, 2, 44:

    mens sibi conscia recti,

    Verg. A. 1, 604:

    fidem rectumque colebat,

    Ov. M. 1, 90:

    recta ingenia (opp. perversa),

    Plin. Ep. 4, 7, 3 et saep.:

    in omni vitā suā quemque a rectā conscientiā traversum unguem non oportet discedere,

    Cic. Att. 13, 20, 4:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    natura,

    id. S. 1, 6, 66:

    ex consularibus, unus L. Caesar firmus est et rectus,

    Cic. Fam. 12, 5, 2:

    judex,

    Quint. 4, 1, 13; cf.

    auditor,

    Plin. Ep. 2, 19, 6:

    vir rectus et sanctus,

    id. ib. 2, 11, 5; cf. id. ib. 7, 31, 1:

    beatus judicii rectus,

    Sen. Vit. Beat. 6, 2.— Rectum est, with subjective-clause:

    rectum est gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38 fin.; so id. ib. 3, 11, 47; id. Mur. 2, 3; id. Att. 6, 9, 4.—
    b.
    In gram.: rectus casus, the nominative case (because not inflected;

    opp. obliqui casus),

    Varr. L. L. 1 sq.; Quint. 1, 4, 13; 1, 5, 61; Gell. 13, 12, 4 et saep.—Hence the adverbs,
    A.
    rectā,
    B.
    rectō,
    C.
    rectē.
    A.
    rectā (sc. viā). straightway, straightforwards, right on, directly (freq. and class.):

    hic ad me rectā habet rectam viam,

    Plaut. Mil. 2, 6, 11; id. Ps. 4, 7, 37:

    jam ad regem rectā me ducam,

    id. Am. 4, 3, 8; 5, 1, 63; id. Capt. 3, 5, 93; id. Cas. prol. 43; id. Mil. 2, 5, 50; id. Merc. 5, 2, 92; id. Ps. 4, 2, 11; id. Rud. 3, 6, 13; Ter. Eun. 1, 2, 7:

    tu rus hinc ibis?... rectā,

    id. Ad. 3, 3, 79; id. Hec. 3, 3, 12; id. Phorm. 1, 2, 62; 5, 6, 19:

    Marius ab subselliis in rostra rectā,

    Cic. Off. 3, 20, 80; id. Att. 5, 14, 2; 6, 8, 1; 16, 10, 1; id. Fam. 9, 19, 1; id. Verr. 2, 5, 61, § 160; id. Cat. 1, 9, 23; Auct. Her. 4, 50, 63; Auct. B. Afr. 18; 40; Auct. B. Hisp. 3; Plin. 2, 47, 46, § 121 al.: tendimus hinc rectā Beneventum. Hor. S. 1, 5, 71. —
    B.
    rectō, straightforwards, directly (perh. only in the two foll. passages):

    appellationes, quae recto ad principem factae sunt,

    Dig. 49, 1, 21; Inscr. Grut. 611, 13.—
    C. 1.
    Lit., in a straight line (horizontal or perpendicular), straightly, perpendicularly, uprightly, orthôs (very rare):

    vitem bene enodatam deligato recte, flexuosa uti ne siet,

    Cato, R. R. 33, 4:

    sive aliae (atomi) declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur... quae (atomi) recte, quae oblique ferantur,

    Cic. Fin. 1, 6, 20:

    satyri, cum quadrupedes, tum recte currentes, humanā effigie,

    Plin. 7, 2, 2, § 24.—
    2.
    Trop., rightly, correctly, properly, duly, suitably, well, advantageously, accurately (very freq. in all periods and styles):

    recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,

    Plaut. Capt. 5, 2, 7; cf. Cic. Lael. 2, 8:

    fecisti edepol et recte et bene,

    Plaut. Capt. 5, 4, 20: si facias recte [p. 1553] aut commode, id. Cas. 2, 3, 42;

    so with commode,

    Ter. Heaut. 1, 1, 100:

    recte et sapienter facit,

    Plaut. Am. 1, 1, 133; cf. id. ib. 3, 4, 12:

    recte atque ordine factum,

    Cic. Quint. 7, 28:

    recte atque ordine facere,

    id. Phil. 3, 15, 38; Sall. C. 51, 4; Liv. 24, 31; 28, 39; 30, 17 et saep.;

    v. Brisson. Form. II. p. 197: recte ac merito miseriā commoveri,

    Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:

    recte atque in loco constare,

    id. Mur. 12, 26:

    recte factum,

    Plaut. Capt. 3, 5, 52:

    seu recte seu pervorse facta sunt,

    id. Trin. 1, 2, 146:

    seu recte seu perperam facere,

    Cic. Quint. 8, 31; so (opp. perperam) Sall. J. 31, 27; Liv. 29, 17:

    recte dictum (opp. absurde),

    Plaut. Capt. 1, 1, 4:

    recte concludere (opp. vitiose),

    Cic. Ac. 2, 30, 98:

    recte factum (opp. turpiter),

    Caes. B. G. 7, 80 et saep.:

    recte rationem tenes,

    Plaut. Mil. 1, 1, 47:

    hercle quin tu recte dicis,

    id. Men. 2, 3, 74; id. Merc. 2, 3, 77; 5, 4, 47: recte auguraris de me, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, 1:

    non recte judicas de Catone,

    Cic. Lael. 2, 9; cf.:

    rectissime quidem judicas,

    id. Rep. 3, 32, 44:

    tum demum sciam Recta monuisse, si tu recte caveris,

    Plaut. Men. 2, 2, 71 sq.:

    monere,

    id. Bacch. 2, 3, 96; id. Ps. 4, 4, 12; id. Pers. 4, 4, 53; id. Rud. 3, 5, 49; cf.:

    admonere recte,

    id. Men. 5, 9, 33:

    suis amicis recte res suas narrare,

    properly, openly, id. Poen. 5, 6, 2:

    hic (Epicurus) circumitione quādam deos tollens recte non dubitat divinationem tollere,

    consistently, logically, Cic. Div. 2, 17, 40:

    aliquem asservare recte, ne aufugiat,

    duly, carefully, Plaut. Men. 1, 1, 11:

    alicui recte dare epistulam,

    correctly, id. Ps. 4, 2, 33:

    cum fuit cui recte ad te litteras darem,

    safely, Cic. Att. 4, 1, 1; id. Fam. 1, 7, 1; so,

    sed habebat ducem Gabinium, quicum quidvis rectissime facere posset,

    id. Phil. 2, 19, 49; cf.:

    alicui suam salutem recte committere,

    Caes. B. G. 7, 6 fin.; id. B. C. 1, 74:

    si recte ambulaverit is, qui hanc epistulam tulit,

    goes as he ought, Cic. Att. 9, 4, 3: tabernaculum recte captum, i. e. in the prescribed manner (opp. vitio captum), id. Div. 2, 35, 75; Liv. 4, 7; cf.:

    ludi recte facti,

    id. 36, 2:

    ver sacrum non esse recte factum,

    id. 34, 44: procedere recte, well, rightly, Enn. ap. Acron. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 454 Vahl.): Pi. Recte valet? Ch. Vivit recte et valet, Plaut. Bacch. 2, 2, 11, and 14:

    valere,

    id. Merc. 2, 3, 53:

    apud matrem recte est,

    i. e. she is quite well, Cic. Att. 1, 7 init.; so,

    recte esse,

    id. ib. 14, 16, 4 (with belle); Hor. S. 2, 3, 162 Orell.; cf.: Tullia nostra recte valet... Praeterea rectissime sunt apud te omnia, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

    recte sit oculis tuis,

    Gell. 13, 30, 11:

    olivetum recte putare,

    properly, advantageously, Cato, R. R. 44:

    solet illa recte sub manus succedere,

    well, Plaut. Pers. 4, 1, 2:

    recte cavere,

    to look out well, take good care, id. Bacch. 3, 6, 15; id. Ep. 2, 2, 107; id. Most. 3, 3, 23; id. Men. 2, 2, 72; cf.: recte sibi videre, to look out well for one ' s self, Ter. Phorm. 1, 4, 12 Ruhnk.:

    deos volo consilia vostra recte vortere,

    well, happily, Plaut. Trin. 5, 2, 31; so,

    vortere,

    id. Aul. 2, 2, 41: recte vendere, well, i. e. dearly, at a high price (opp. male), Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227:

    alicui nec recte dicere, i. e. male, injuriose,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 11; id. Most. 1, 3, 83; id. Poen. 3, 1, 13; cf.:

    nec recte loqui alicui,

    id. Bacch. 4, 4, 83:

    nec recte dicere in aliquem,

    id. As. 1, 3, 3;

    and simply nec recte dicere,

    id. Ps. 4, 6, 23.— Comp.:

    ad omnia alia aetate sapimus rectius,

    Ter. Ad. 5, 3, 46:

    hic tibi erit rectius,

    Plaut. Men. 2, 3, 31:

    rectius bella gerere,

    Liv. 3, 2 fin.:

    non possidentem multa vocaveris Recte beatum, rectius occupet Nomen beati, qui, etc.,

    Hor. C. 4, 9, 46.— Sup., Cic. Rep. 3, 32, 44; v. supra. —
    b.
    With adjj., right, well, properly, very, much, to strengthen the idea (ante-class.): illasce oves, quā de re agitur, sanas recte esse, uti pecus ovillum, quod recte sanum est, etc., an ancient formula in Varr. R. R. 2, 2, 6:

    locus recte ferax,

    Cato, R. R. 44:

    salvus sum recte,

    Plaut. Am. 2, 1, 34:

    morata recte,

    id. Aul. 2, 2, 62:

    oneratus recte,

    id. Bacch. 2, 3, 115:

    non recte vinctus est,

    Ter. And. 5, 4, 52.—
    c.
    Ellipt., esp. in answers, in colloquial lang., well, quite well, right, excellently: Thr. Primum aedis expugnabo. Gn. Recte. Thr. Virginem eripiam. Gn. Probe. Thr. Male mulcabo ipsam. Gn. Pulchre, Ter. Eun. 4, 7, 3: quid vos? quo pacto hic? satin recte? (sc. est, agitur, valetis, etc.), quite well? id. And. 4, 5, 9; cf.: Le. Satin' salve? dic mihi. Ca. Recte, Plaut. Trin. 5, 2, 54; and: De. Quid fit? quid agitur? Sy. Recte. De. Optime'st, Ter. Ad. 5, 5, 3; Quint. 6, 3, 84.—
    B.
    So, in colloquial lang., freq. like benigne and the Gr. kalôs, or kallista echei, as a courteously evasive answer, all ' s well, it ' s all right, there ' s nothing the matter; or, in politely declining an offer, nothing is wanting, no I thank you: De. Unde incedis? quid festinas, gnate mi? Ch. Recte pater, Plaut. Merc. 2, 3, 33; cf.: So. Quid es tam tristis? Pa. Recte mater, Ter. Hec. 3, 2, 20; and: Ch. Quid tu istic? Syr. Recte equidem, id. Heaut. 3, 2, 7: Mi. Quid est? Aes. Nihil, recte, perge, id. Ad. 4, 5, 19:

    rogo numquid velit? Recte inquit,

    i. e. no, nothing, id. Eun. 2, 3, 51; so,

    in an exclamation: clamabit, pulchre! bene! recte!

    Hor. A. P. 4, 28.

    Lewis & Short latin dictionary > regens

  • 18 rego

    rĕgo, xi, ctum, 3, v. a. [Sanscr. arg-, argami, to obtain; Gr. oregô reach after; cf. [p. 1552] Sanscr. rāgan; Goth. reiks, king; Germ. Reich and Recht], to keep straight or from going wrong, to lead straight; to guide, conduct, direct (freq. and class.; syn.: guberno, moderor).
    I.
    Lit.:

    deus est, qui regit et moderatur et movet id corpus, cui praepositus est,

    Cic. Rep. 6, 24, 26:

    manus una (navem) regit,

    Lucr. 4, 903:

    onera navium velis,

    Caes. B. G. 3, 13:

    arte ratem,

    Ov. Tr. 1, 4, 12; cf.

    clavum,

    Verg. A. 10, 218:

    te ventorum regat pater,

    Hor. C. 1, 3, 3:

    vela,

    Prop. 2, 28 (3, 24), 24:

    coërcet et regit beluam,

    Cic. Rep. 2, 40, 67:

    equum,

    Liv. 35, 11:

    equos,

    Ov. A. A. 3, 556; id. Ib. 474; cf.

    quadrupedes,

    id. M. 2, 86:

    spumantia ora (equi),

    id. ib. 8, 34:

    frena,

    id. P. 4, 12, 24:

    equi impotentes regendi,

    Liv. 35, 11; Ov. Tr. 1, 3, 28; Curt. 4, 15, 28:

    currus,

    Ov. A. A. 1, 4; Curt. 8, 14, 7: taurus ex grege, quem prope litora regebat, Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 715 P.; Quint. 1, 1, 27:

    rege tela per auras,

    Verg. A. 9, 409:

    tela per viscera Caesaris,

    Luc. 7, 350; cf.:

    missum jaculum,

    Ov. M. 7, 684:

    sagittas nusquam,

    Luc. 7, 515:

    regens tenui vestigia filo,

    Cat. 64, 113; cf.:

    Daedalium iter lino duce,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 8:

    caeca filo vestigia,

    Verg. A. 6, 30:

    diverso flamina tractu,

    Ov. M. 1, 59:

    gressus,

    Vulg. Judic. 16, 26.—
    B.
    In partic., jurid. t. t.:

    regere fines,

    to draw the boundaries, mark out the limits, Cic. Leg. 1, 21, 55; id. Top. 10, 43; id. Mur. 9, 22; Tib. 1, 3, 44; cf. Dig. 10, 1, and Cod. Just. 3, 39 tit. Finium regundorum.—
    II.
    Trop., to guide, lead, conduct, manage, direct.
    A.
    In gen.:

    Deus qui omnem hunc mundum regit,

    Cic. Rep. 6, 13, 13:

    domum,

    id. ib. 1, 39, 61:

    rem consilio,

    Ter. Eun. 1, 1, 13:

    belli fera munera Mavors regit,

    Lucr. 1, 33; cf.

    bella,

    Caes. B. G. 6, 17; Sil. 7, 47:

    omnia nostra ita gerito, regito, gubernato, ut, etc.,

    Cic. Att. 16, 2, 2:

    alicujus animum atque ingenium,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 90; cf.:

    animi motus (with moderari cupiditates),

    Cic. Part. Or. 22, 76:

    mores,

    Ov. M. 15, 834:

    animos dictis,

    Verg. A. 1, 153:

    animum,

    Hor. Ep. 1, 2, 62:

    ut me ipse regam,

    id. ib. 1, 1, 27:

    consilia senatus,

    Quint. 12, 1, 26:

    valetudines principis,

    Tac. A. 6, 50; cf.:

    valetudinem arbitratu suo,

    Suet. Tib. 68 al.:

    neque regerentur magis quam regerent casus,

    Sall. J. 1, 5; cf.:

    jam regi leges, non regere,

    Liv. 10, 13:

    utroque vorsum rectum est ingenium meum,

    Plaut. Capt. 2, 3, 6:

    vellem suscepisses juvenem regendum,

    Cic. Att. 10, 6, 2; cf. Suet. Tib. 50; id. Claud. 9:

    Silvanum specie obsequii regebat,

    Tac. H. 3, 50:

    nemo regere potest, nisi qui et regi,

    Sen. Ira, 2, 15 fin.; Quint. 12, 10, 69.—
    B.
    Transf.
    1.
    To sway, control, rule, govern, have the supremacy over any thing:

    quare qui convenit polliceri operam suam rei publicae, cum rem publicam regere nesciant?

    Cic. Rep. 1, 6, 11; so,

    rem publicam,

    id. ib. 1, 26, 41;

    1, 27, 43: in iis civitatibus quae ab optimis reguntur,

    id. ib. 1, 34 fin.;

    2, 9, 15: illa civitas optimatium arbitrio regi dicitur,

    id. ib. 1, 26, 42; cf.:

    Massilienses per delectos et principes cives summā justitiā reguntur,

    id. ib. 1, 27, 43:

    Frisios,

    Tac. A. 4, 72:

    populos imperio,

    Verg. A. 6, 851:

    imperiis Italiam,

    id. ib. 4, 230:

    legiones,

    Tac. A. 15, 7; cf.

    cohortes,

    id. H. 4, 12:

    exercitum,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; id. Pan. 9, 2:

    domum,

    Vulg. 1 Tim. 5, 4:

    diva, quae regis Antium,

    Hor. C. 1, 35, 1:

    Diana, quae silentium regis,

    id. Epod. 5, 51.— Transf., of abstract objects:

    animi partes consilio,

    Cic. Rep. 1, 38, 60:

    ut unius potestate regatur salus et aequabilitas et otium civium,

    id. ib. 2, 23, 43:

    rex ille (Tarquinius) neque suos mores regere poterat neque suorum libidines,

    id. ib. 2, 25, 46.— Absol.:

    Tiberio regente,

    Tac. A. 4, 33; 13, 3:

    stare rempublicam nisi uno regente non posse,

    Quint. 3, 8, 47:

    quo regente,

    Verg. Cul. 333; Just. 1, 9, 23:

    Clemens ambitioso imperio regebat,

    i. e. used his authority to court popular favor, Tac. H. 2, 12.—
    2.
    To guide into the right way one who has erred; to set right, correct: non multa peccas, sed si peccas, te regere possum, old poet ap. Cic. Mur. 29, 60 (with corrigere and inflectere):

    errantem regere,

    Caes. B. C. 3, 57:

    rogo, domine, consilio me regas, etc.,

    Plin. Ep. 10, 19 (30), 1; cf.: alicujus dubitationem, id. ib 10, 118 (119), 3.— Hence,
    I.
    P. a. as subst.: rĕgens, entis, m., a governor, prince, ruler, regent:

    contemptus regentium,

    Tac. A. 12, 54:

    in obsequium regentis,

    id. Or. 41: clementia regentis, Sen. Clem. 1, 22, 3:

    vita regentis,

    Claud. IV. Cons. Hon. 301:

    excogitare nemo quicquam poterit, quod magis decorum regenti sit quam clementia,

    Sen. Clem. 1, 19, 1; id. Ep. 59, 7:

    in vulgus manant exempla regentum (= -tium),

    Claud. Laud. Stil. 1, 168.—
    II.
    rectus, a, um, P. a., led straight along, drawn in a straight line (horizontal or vertical), straight, upright, orthos.
    A.
    Lit., of horizontal direction:

    pars Remorum recta est (opp. refracta),

    Lucr. 4, 439:

    sed nil omnino rectā regione viaï declinare,

    id. 2, 249 Munro:

    rectā regione iter instituere,

    Liv. 21, 31:

    India, rectā regione spatiosa,

    Curt. 8, 9, 2; cf. id. 7, 9, 2:

    ad nostras aedes hic quidem habet rectam viam,

    Plaut. Trin. 4, 2, 26:

    via,

    id. Cas. 5, 2, 7; id. Poen. 3, 3, 79; id. Ps. 4, 7, 37; Ter. And. 3, 4, 21; id. Phorm. 2, 1, 80; Mart. 8, 75, 2; cf.

    platea,

    Plaut. Cist. 2, 1, 58; Ter. Ad. 4, 2, 35; 43:

    porta,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 60:

    ostium,

    id. Mil. 2, 3, 58:

    ostia viarum (opp. iter flexum),

    Lucr. 4, 93:

    cursus hinc in Africam,

    Liv. 26, 43:

    saxa quae rectis lineis suos ordines servant,

    Caes. B. G. 7, 23 fin.:

    recto flumine,

    Verg. A. 8, 57:

    recto ad Iberum itinere,

    Caes. B. C. 1, 69; Liv. 22, 9:

    ne qua forent pedibus vestigia rectis,

    Verg. A. 8, 209:

    recto grassetur limite miles,

    Ov. Tr. 2, 477:

    velut rectae acies concurrissent,

    in a straight line, line of battle, Liv. 34, 28; so,

    acies,

    id. 35, 28:

    qui (quincunx), in quamcumque partem spectaveris, rectus est,

    Quint. 8, 3, 9:

    hic vos aliud nihil orat, nisi ut rectis oculis hanc urbem sibi intueri liceat,

    Cic. Rab. Post. 17, 48:

    adversus adparatus terribilium rectos oculos tenet,

    Sen. Const. 5, 5:

    rectis oculis gladios micantes videre,

    id. Ep. 76, 33; 104, 24:

    oculi,

    Suet. Aug. 16; cf.

    acies,

    Ov. M. 2, 776:

    lumen,

    Luc. 9, 638:

    vultus,

    Stat. Th. 10, 542.—Of vertical direction:

    ut hae (partes) rursum rectis lineis in caelestem locum subvolent,

    in perpendicular lines, Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    saxa,

    perpendicular, steep, Liv. 21, 36 (just before: pleraque Alpium arrectiora sunt); cf.:

    rectae prope rupes,

    id. 38, 20:

    truncus,

    Ov. M. 7, 640:

    ita jacere talum, ut rectus assistat: qui ita talus erit jactus ut cadet rectus,

    Cic. Fin. 3, 16, 53:

    caput rectum et secundum naturam (opp. dejectum, supinum), in latus inclinatum,

    Quint. 11, 3, 69:

    homines,

    straight, erect, Cat. 10, 20; so,

    Quintia,

    id. 86, 1:

    puella,

    Hor. S. 1, 2, 123:

    senectus,

    Juv. 3, 26:

    iterque Non agit in rectum, sed in orbem curvat eundem,

    does not shape his course directly forward, Ov. M. 2, 715:

    vidit ut hostiles in rectum exire cohortes,

    Luc. 7, 327. — Comp.:

    crus Rectius,

    Hor. S. 1, 2, 82:

    rectior coma,

    smoother, straighter, Sen. Ep. 95, 24:

    longā trabe rectior exstet,

    Ov. M. 3, 78:

    crura,

    Pall. 7, 7. — Sup.:

    rectissima linea,

    Quint. 3, 6, 83:

    via,

    id. 12, 2, 27. —
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., right, correct, proper, appropriate, befitting; opp. to what is false or improper: vobis mentes rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    ut rectā viā rem narret ordine omnem,

    Ter. Heaut. 4, 3, 28 (just before: aperte, ita ut res sese habet, narrato); cf. id. And. 2, 6, 11: De. Estne hoc, ut dico? Li. Rectam instas viam: Ea res est, you ' re on the right way, Plaut. As. 1, 1, 39: in rectam redire semitam, cf. id. Cas. 2, 3, 33:

    rectā viā depelli,

    Quint. 2, 7, 29; 10, 1, 29; cf. Sen. Ep. 94, 54; Quint. 2, 6, 2;

    so post-class.: de viā rectā declinare,

    Gell. 1, 3, 15: a rectā viā avertere, Aug. Civ Dei, 12, 17, 2: ad rectum iter retrahere, Hier. in Osee, 2, 8 sq.; id. in Mich. 3, 5:

    recta consilia dare,

    Ter. And. 2, 1, 9:

    quae sint in artibus recta ac prava dijudicare,

    Cic. de Or. 3, 50, 195; cf.:

    quae sunt recta et simplicia laudantur,

    id. Off. 1, 36, 130; Quint. 9, 3, 3:

    sermo rectus et secundum naturam enunciatus,

    id. 2, 5, 11; cf.:

    (oratio) recta an ordine permutato,

    id. 1, 13, 5; 9, 4, 27:

    per Marathonis propugnatores recto sono juravit (opp. flexus vocis),

    id. 11, 3, 168 Spald.; cf. id. 11, 3, 64:

    recto ac justo proelio dimicare,

    Liv. 35, 4 fin.:

    rectarum cenarum consuetudo,

    a regular, formal supper, Suet. Dom. 7; so,

    cena,

    Mart. 2, 69, 7; 7, 20, 2; also absol.:

    recta,

    Suet. Aug. 74; Mart. 8, 50, 10:

    domus recta est (with contenta decore simplici),

    Sen. Ep. 100, 6:

    nominibus rectis expendere nummos,

    i. e. on good securities, Hor. Ep. 2, 1, 105: ut natura dedit, sic omnis recta figura, correct, beautiful, Prop. 2, 18, 25 (3, 11, 3):

    absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

    suitable, qualified, Plaut. Bacch. 3, 3, 8.— Subst.: rectum, i, n.:

    rectum est etiam in illis contentionibus gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    quid verum, quid falsum, quid rectum in oratione pravumve,

    id. Ac. 1, 5, 19:

    aliter, quam est rectum verumque dicere,

    Quint. 6, 3, 89:

    cum sit rectum, Nocere facile est, etc.,

    id. 8, 5, 6;

    so (opp. durum et incomptum),

    id. 8, 6, 65; (opp. vitiosum) id. 1, 5, 29:

    mutare aliquid a recto,

    id. 2, 13, 11:

    recta et vera loquere,

    i. e. sincerely, openly, Plaut. Capt. 5, 2, 7:

    qui haec recta tantum et in nullos flexus recedentia copiose tractaverit,

    Quint. 10, 5, 12:

    ea plerumque recta sunt,

    id. 9, 2, 5; cf. id. 9, 2, 45.— Comp.:

    rectior divisio,

    Quint. 7, 2, 39:

    si quid novisti rectius istis,

    Hor. Ep. 1, 6, 67; Cic. Rep. 1, 40, 62.— Sup.:

    rectissima ratio,

    Quint. 2, 13, 3.—
    2.
    In partic.
    a.
    Morally right, correct, lawful, just, virtuous, noble, good (opp. pravus); as subst.: rectum, i, n., that which is right, good, virtuous; uprightness, rectitude, virtue (very freq.):

    honesta res dividitur in rectum et laudabile. Rectum est, quod cum virtute et officio fit,

    Auct. Her. 3, 2, 3: illud rectum, quod katorthôma dicebat, Cic. Fin. 4, 6, 15:

    nec quicquam nisi honestum et rectum ab altero postulare,

    id. Lael. 22, 82;

    so with honestum,

    id. ib. 21, 76; id. Fin. 1, 7, 25; id. Off. 1, 24, 82; id. Fam. 5, 19, 1 al.:

    (opp. pravum) neque id Putabit, pravum an rectum siet, quod petet,

    Ter. Heaut. 3, 1, 76; id. Phorm. 5, 2, 6; Cic. Ac. 2, 11, 33; id. Or. 14, 45; id. Lig. 9, 30; Quint. 1, 3, 12; 2, 4, 20 et saep.; cf.:

    recta consilia (opp. prava),

    Liv. 1, 27:

    in rectis (opp. in pravitatibus),

    Cic. Leg. 1, 11, 31:

    curvo dignoscere rectum,

    Hor. Ep. 2, 2, 44:

    mens sibi conscia recti,

    Verg. A. 1, 604:

    fidem rectumque colebat,

    Ov. M. 1, 90:

    recta ingenia (opp. perversa),

    Plin. Ep. 4, 7, 3 et saep.:

    in omni vitā suā quemque a rectā conscientiā traversum unguem non oportet discedere,

    Cic. Att. 13, 20, 4:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    natura,

    id. S. 1, 6, 66:

    ex consularibus, unus L. Caesar firmus est et rectus,

    Cic. Fam. 12, 5, 2:

    judex,

    Quint. 4, 1, 13; cf.

    auditor,

    Plin. Ep. 2, 19, 6:

    vir rectus et sanctus,

    id. ib. 2, 11, 5; cf. id. ib. 7, 31, 1:

    beatus judicii rectus,

    Sen. Vit. Beat. 6, 2.— Rectum est, with subjective-clause:

    rectum est gravitatem retinere,

    Cic. Off. 1, 38 fin.; so id. ib. 3, 11, 47; id. Mur. 2, 3; id. Att. 6, 9, 4.—
    b.
    In gram.: rectus casus, the nominative case (because not inflected;

    opp. obliqui casus),

    Varr. L. L. 1 sq.; Quint. 1, 4, 13; 1, 5, 61; Gell. 13, 12, 4 et saep.—Hence the adverbs,
    A.
    rectā,
    B.
    rectō,
    C.
    rectē.
    A.
    rectā (sc. viā). straightway, straightforwards, right on, directly (freq. and class.):

    hic ad me rectā habet rectam viam,

    Plaut. Mil. 2, 6, 11; id. Ps. 4, 7, 37:

    jam ad regem rectā me ducam,

    id. Am. 4, 3, 8; 5, 1, 63; id. Capt. 3, 5, 93; id. Cas. prol. 43; id. Mil. 2, 5, 50; id. Merc. 5, 2, 92; id. Ps. 4, 2, 11; id. Rud. 3, 6, 13; Ter. Eun. 1, 2, 7:

    tu rus hinc ibis?... rectā,

    id. Ad. 3, 3, 79; id. Hec. 3, 3, 12; id. Phorm. 1, 2, 62; 5, 6, 19:

    Marius ab subselliis in rostra rectā,

    Cic. Off. 3, 20, 80; id. Att. 5, 14, 2; 6, 8, 1; 16, 10, 1; id. Fam. 9, 19, 1; id. Verr. 2, 5, 61, § 160; id. Cat. 1, 9, 23; Auct. Her. 4, 50, 63; Auct. B. Afr. 18; 40; Auct. B. Hisp. 3; Plin. 2, 47, 46, § 121 al.: tendimus hinc rectā Beneventum. Hor. S. 1, 5, 71. —
    B.
    rectō, straightforwards, directly (perh. only in the two foll. passages):

    appellationes, quae recto ad principem factae sunt,

    Dig. 49, 1, 21; Inscr. Grut. 611, 13.—
    C. 1.
    Lit., in a straight line (horizontal or perpendicular), straightly, perpendicularly, uprightly, orthôs (very rare):

    vitem bene enodatam deligato recte, flexuosa uti ne siet,

    Cato, R. R. 33, 4:

    sive aliae (atomi) declinabunt, aliae suo nutu recte ferentur... quae (atomi) recte, quae oblique ferantur,

    Cic. Fin. 1, 6, 20:

    satyri, cum quadrupedes, tum recte currentes, humanā effigie,

    Plin. 7, 2, 2, § 24.—
    2.
    Trop., rightly, correctly, properly, duly, suitably, well, advantageously, accurately (very freq. in all periods and styles):

    recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,

    Plaut. Capt. 5, 2, 7; cf. Cic. Lael. 2, 8:

    fecisti edepol et recte et bene,

    Plaut. Capt. 5, 4, 20: si facias recte [p. 1553] aut commode, id. Cas. 2, 3, 42;

    so with commode,

    Ter. Heaut. 1, 1, 100:

    recte et sapienter facit,

    Plaut. Am. 1, 1, 133; cf. id. ib. 3, 4, 12:

    recte atque ordine factum,

    Cic. Quint. 7, 28:

    recte atque ordine facere,

    id. Phil. 3, 15, 38; Sall. C. 51, 4; Liv. 24, 31; 28, 39; 30, 17 et saep.;

    v. Brisson. Form. II. p. 197: recte ac merito miseriā commoveri,

    Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:

    recte atque in loco constare,

    id. Mur. 12, 26:

    recte factum,

    Plaut. Capt. 3, 5, 52:

    seu recte seu pervorse facta sunt,

    id. Trin. 1, 2, 146:

    seu recte seu perperam facere,

    Cic. Quint. 8, 31; so (opp. perperam) Sall. J. 31, 27; Liv. 29, 17:

    recte dictum (opp. absurde),

    Plaut. Capt. 1, 1, 4:

    recte concludere (opp. vitiose),

    Cic. Ac. 2, 30, 98:

    recte factum (opp. turpiter),

    Caes. B. G. 7, 80 et saep.:

    recte rationem tenes,

    Plaut. Mil. 1, 1, 47:

    hercle quin tu recte dicis,

    id. Men. 2, 3, 74; id. Merc. 2, 3, 77; 5, 4, 47: recte auguraris de me, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, 1:

    non recte judicas de Catone,

    Cic. Lael. 2, 9; cf.:

    rectissime quidem judicas,

    id. Rep. 3, 32, 44:

    tum demum sciam Recta monuisse, si tu recte caveris,

    Plaut. Men. 2, 2, 71 sq.:

    monere,

    id. Bacch. 2, 3, 96; id. Ps. 4, 4, 12; id. Pers. 4, 4, 53; id. Rud. 3, 5, 49; cf.:

    admonere recte,

    id. Men. 5, 9, 33:

    suis amicis recte res suas narrare,

    properly, openly, id. Poen. 5, 6, 2:

    hic (Epicurus) circumitione quādam deos tollens recte non dubitat divinationem tollere,

    consistently, logically, Cic. Div. 2, 17, 40:

    aliquem asservare recte, ne aufugiat,

    duly, carefully, Plaut. Men. 1, 1, 11:

    alicui recte dare epistulam,

    correctly, id. Ps. 4, 2, 33:

    cum fuit cui recte ad te litteras darem,

    safely, Cic. Att. 4, 1, 1; id. Fam. 1, 7, 1; so,

    sed habebat ducem Gabinium, quicum quidvis rectissime facere posset,

    id. Phil. 2, 19, 49; cf.:

    alicui suam salutem recte committere,

    Caes. B. G. 7, 6 fin.; id. B. C. 1, 74:

    si recte ambulaverit is, qui hanc epistulam tulit,

    goes as he ought, Cic. Att. 9, 4, 3: tabernaculum recte captum, i. e. in the prescribed manner (opp. vitio captum), id. Div. 2, 35, 75; Liv. 4, 7; cf.:

    ludi recte facti,

    id. 36, 2:

    ver sacrum non esse recte factum,

    id. 34, 44: procedere recte, well, rightly, Enn. ap. Acron. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 454 Vahl.): Pi. Recte valet? Ch. Vivit recte et valet, Plaut. Bacch. 2, 2, 11, and 14:

    valere,

    id. Merc. 2, 3, 53:

    apud matrem recte est,

    i. e. she is quite well, Cic. Att. 1, 7 init.; so,

    recte esse,

    id. ib. 14, 16, 4 (with belle); Hor. S. 2, 3, 162 Orell.; cf.: Tullia nostra recte valet... Praeterea rectissime sunt apud te omnia, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

    recte sit oculis tuis,

    Gell. 13, 30, 11:

    olivetum recte putare,

    properly, advantageously, Cato, R. R. 44:

    solet illa recte sub manus succedere,

    well, Plaut. Pers. 4, 1, 2:

    recte cavere,

    to look out well, take good care, id. Bacch. 3, 6, 15; id. Ep. 2, 2, 107; id. Most. 3, 3, 23; id. Men. 2, 2, 72; cf.: recte sibi videre, to look out well for one ' s self, Ter. Phorm. 1, 4, 12 Ruhnk.:

    deos volo consilia vostra recte vortere,

    well, happily, Plaut. Trin. 5, 2, 31; so,

    vortere,

    id. Aul. 2, 2, 41: recte vendere, well, i. e. dearly, at a high price (opp. male), Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227:

    alicui nec recte dicere, i. e. male, injuriose,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 11; id. Most. 1, 3, 83; id. Poen. 3, 1, 13; cf.:

    nec recte loqui alicui,

    id. Bacch. 4, 4, 83:

    nec recte dicere in aliquem,

    id. As. 1, 3, 3;

    and simply nec recte dicere,

    id. Ps. 4, 6, 23.— Comp.:

    ad omnia alia aetate sapimus rectius,

    Ter. Ad. 5, 3, 46:

    hic tibi erit rectius,

    Plaut. Men. 2, 3, 31:

    rectius bella gerere,

    Liv. 3, 2 fin.:

    non possidentem multa vocaveris Recte beatum, rectius occupet Nomen beati, qui, etc.,

    Hor. C. 4, 9, 46.— Sup., Cic. Rep. 3, 32, 44; v. supra. —
    b.
    With adjj., right, well, properly, very, much, to strengthen the idea (ante-class.): illasce oves, quā de re agitur, sanas recte esse, uti pecus ovillum, quod recte sanum est, etc., an ancient formula in Varr. R. R. 2, 2, 6:

    locus recte ferax,

    Cato, R. R. 44:

    salvus sum recte,

    Plaut. Am. 2, 1, 34:

    morata recte,

    id. Aul. 2, 2, 62:

    oneratus recte,

    id. Bacch. 2, 3, 115:

    non recte vinctus est,

    Ter. And. 5, 4, 52.—
    c.
    Ellipt., esp. in answers, in colloquial lang., well, quite well, right, excellently: Thr. Primum aedis expugnabo. Gn. Recte. Thr. Virginem eripiam. Gn. Probe. Thr. Male mulcabo ipsam. Gn. Pulchre, Ter. Eun. 4, 7, 3: quid vos? quo pacto hic? satin recte? (sc. est, agitur, valetis, etc.), quite well? id. And. 4, 5, 9; cf.: Le. Satin' salve? dic mihi. Ca. Recte, Plaut. Trin. 5, 2, 54; and: De. Quid fit? quid agitur? Sy. Recte. De. Optime'st, Ter. Ad. 5, 5, 3; Quint. 6, 3, 84.—
    B.
    So, in colloquial lang., freq. like benigne and the Gr. kalôs, or kallista echei, as a courteously evasive answer, all ' s well, it ' s all right, there ' s nothing the matter; or, in politely declining an offer, nothing is wanting, no I thank you: De. Unde incedis? quid festinas, gnate mi? Ch. Recte pater, Plaut. Merc. 2, 3, 33; cf.: So. Quid es tam tristis? Pa. Recte mater, Ter. Hec. 3, 2, 20; and: Ch. Quid tu istic? Syr. Recte equidem, id. Heaut. 3, 2, 7: Mi. Quid est? Aes. Nihil, recte, perge, id. Ad. 4, 5, 19:

    rogo numquid velit? Recte inquit,

    i. e. no, nothing, id. Eun. 2, 3, 51; so,

    in an exclamation: clamabit, pulchre! bene! recte!

    Hor. A. P. 4, 28.

    Lewis & Short latin dictionary > rego

  • 19 Stator

    1.
    stător, ōris, m. [sto], a magistrate's attendant, servant, messenger, orderly-man (since Augustus there were centuriae statorum Augusti):

    statores mittere,

    Cic. Fam. 2, 19, 2; Planc. ib. 10, 21, 2; Dig. 4, 6, 10; 1, 16, 4; Inscr. Orell. 2780; 3422; 3524; cf. Kellerm. Vigil. App. 40; 199 sq.; Jahn, Spec. Epigr. p. 28, n. 1; p. 49.
    2.
    Stător, ōris, m. [sisto], one who causes any thing to stand fast, a stayer, supporter, an epithet of Jupiter, Liv. 1, 12, 6; Cic. Cat. 1, 5, 11; 1, 13, 31; id. Fin. 3, 20, 66; Sen. Ben. 4, 7, 1; Ov. F. 6, 793; Vell. 2, 131.— Plur., Plin. 2, 53, 54, § 140.—Also, of Mars, Vell. 2, 131, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > Stator

  • 20 stator

    1.
    stător, ōris, m. [sto], a magistrate's attendant, servant, messenger, orderly-man (since Augustus there were centuriae statorum Augusti):

    statores mittere,

    Cic. Fam. 2, 19, 2; Planc. ib. 10, 21, 2; Dig. 4, 6, 10; 1, 16, 4; Inscr. Orell. 2780; 3422; 3524; cf. Kellerm. Vigil. App. 40; 199 sq.; Jahn, Spec. Epigr. p. 28, n. 1; p. 49.
    2.
    Stător, ōris, m. [sisto], one who causes any thing to stand fast, a stayer, supporter, an epithet of Jupiter, Liv. 1, 12, 6; Cic. Cat. 1, 5, 11; 1, 13, 31; id. Fin. 3, 20, 66; Sen. Ben. 4, 7, 1; Ov. F. 6, 793; Vell. 2, 131.— Plur., Plin. 2, 53, 54, § 140.—Also, of Mars, Vell. 2, 131, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > stator

См. также в других словарях:

  • Servant — Serv ant, n. [OE. servant, servaunt, F. servant, a & p. pr. of servir to serve, L. servire. See {Serve}, and cf. {Sergeant}.] 1. One who serves, or does services, voluntarily or on compulsion; a person who is employed by another for menial… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Servant of servants — Servant Serv ant, n. [OE. servant, servaunt, F. servant, a & p. pr. of servir to serve, L. servire. See {Serve}, and cf. {Sergeant}.] 1. One who serves, or does services, voluntarily or on compulsion; a person who is employed by another for… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Any Second Now — est un titre de l album Speak and Spell sortie le 5 octobre 1981, interprété par Depeche Mode. Il s agit de la piste numéro 10. v · Depeche Mode Martin L. Gore · …   Wikipédia en Français

  • Servant of the Bones — Infobox Book | name = Servant of the Bones image caption = author = Anne Rice country = United States language = English series = genre = Historical, Horror novel publisher = Alfred A. Knopf release date = 1996 media type = Print (Hardback… …   Wikipedia

  • servant — In older usage, a menial or domestic. In modern times, an employee performing any particular sort of service, at least service which is directed so as not to require the exercise of discretion or executive ability. 35 Am J1st M & S § 2. A person… …   Ballentine's law dictionary

  • servant — [[t]sɜ͟ː(r)v(ə)nt[/t]] ♦♦♦ servants 1) N COUNT A servant is someone who is employed to work at another person s home, for example as a cleaner or a gardener. Syn: domestic 2) N COUNT You can use servant to refer to someone or something that… …   English dictionary

  • servant — An employee. One employed to perform service in master s affairs, whose physical conduct in performance of the service is controlled or is subject to right to control by the master. Reiling v. Missouri Ins. Co., 236 Mo.App. 164, 153 S.W.2d 79;… …   Black's law dictionary

  • Design pattern Servant — Servant is a design pattern used to offer some functionality to a group of classes without defining that functionality in each of them. A Servant is a class whose instance (or even just class) provides methods that take care of a desired service …   Wikipedia

  • Your humble servant — Servant Serv ant, n. [OE. servant, servaunt, F. servant, a & p. pr. of servir to serve, L. servire. See {Serve}, and cf. {Sergeant}.] 1. One who serves, or does services, voluntarily or on compulsion; a person who is employed by another for… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Your most humble most obedient servant — Servant Serv ant, n. [OE. servant, servaunt, F. servant, a & p. pr. of servir to serve, L. servire. See {Serve}, and cf. {Sergeant}.] 1. One who serves, or does services, voluntarily or on compulsion; a person who is employed by another for… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Your obedient servant — Servant Serv ant, n. [OE. servant, servaunt, F. servant, a & p. pr. of servir to serve, L. servire. See {Serve}, and cf. {Sergeant}.] 1. One who serves, or does services, voluntarily or on compulsion; a person who is employed by another for… …   The Collaborative International Dictionary of English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»